Kerkük petrolü kimin? En çok Kürt mü Türkmen mi var?

Önce Kerkük ile ilgili yaşanan krizle ilgili bir özet bilgi verelim. Herşey Barzani'nin özel doktoru da olan Kerkük Valisi Necmettin Kerim'in Kürdistan bayrağı ve Kürtçe ile ilgili aldığı kararlarla başladı. Kerkük'te bir oldu bitti yapan Necmettin Kerim, önce Kürtçeyi resmi dil ilan etti.

Bununla da yetinmeyen Necmettin Kerim ikinci adımı attı ve Kürdistan bayrağını tüm resmi kurumlara çektirdi. Bağdat yönetiminin ve Türkiye'nin uyarılarını takmayan Necmettin Kerim son olarak bağımsız Kürdistan referandumuna Kerkük'ü de dahil etti. Bu kararı ile de Bağdat yönetimi tarafından görevden alındı. Ancak Necmettin Kerim, 'Bağdat'ın beni görevden alma hakkı yok' diyerek makamından kalkmadı. Peki Kerkük'ün siyasi konumu ne? Kerkük kime bağlı?

Kerkük'ün mevcut statüsü ne? : Kerkük'ün statüsü henüz netleşmiş bir konu değil. Yani ne Bağdat'a ne Kürt yönetimine dahil, tartışmalı bölge olarak nitelenen yerde bulunuyor. Irak'ta Saddam Hüseyin rejimini deviren ABD işgali sonrası ülkenin yeni anayasası 2005 yılında kabul edildiğinde Kerkük ve diğer "tartışmalı" bölgelerin akıbeti başlangıçta 31 Aralık 2007 tarihine kadar yapılacak bir referanduma bırakılmıştı. Ancak aradan 10 yıla yakın bir zaman geçmesine rağmen bu oylama yapılamadı.

Kerkük kimsenin olmayan vilayet : Irak Anayasanın 140'ıncı maddesi, Kerkük'ü "bir bölgeye bağlı olmayan vilayet" olarak tanımlıyor. Anayasa, statünün belirlenmesi sağlayacak halk oylaması için demografik yapının normalleştirilmesini ve nüfus sayımının yapılmasını ön koşul olarak belirliyor. Ancak demografik yapı normalleşmek bir yana daha da bozuldu. ABD 2003 işgalinin ardından Kerkük'e Kürtleri taşımaya başladı. Bu da kentin doğal nüfusunun ve gerçek sahiplerinin kimler olduğu sorusunu daha karmaşık hale getirdi.

Kerkük'te en çok kim var Kürt mü Arap mı Türkmen mi? : Bu sorunun iki farklı yanıtı var. Kerkük ilinde Türkmenler, Kerkük vilayetinde ise Kürtler çoğunlukta. Kerkük'ün kaderini bir türlü yapılamayan halk oylaması belirleyeceği için kentteki nüfus dağılımı çok önemli. Kerkük'ün çevresindeki köylerle birlikte nüfusu 1,4 milyon. Kent merkezinde ise 900 bin kişi yaşıyor. Kentte Türkmen, Arap ve Kürt nüfus birlikte yaşıyor. Ancak Kürtler, kentin bir Kürt şehri olduğunu öne sürüyor. Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı (IKBY) Mesut Barzani, Kerkük’ü, "Kürtlerin Kudüs’ü" olarak tanımlıyor. Türkmenler Kerkük'ü gerçek sahipleri olarak görüyorlar.

Kerkük nüfus dağılımı : 1957 yılında politik etkiden en uzak kabul edilen nüfus sayımında kentte yaşayanlar anadillerine göre gruplandırıldı. Bu sayımda, Kerkük Vilayeti'nin yüzde 48,3'ünü Kürtler, yüzde 28,2'sini Araplar ve yüzde 21,4'ünü de Türkmenler oluşturduğu görüldü. Kentin kalan nüfusu da Keldani, Asuri ve diğer etnik gruplar oluşturuyor. Ancak Kerkük kentine bakıldığında aynı dönemde, kentin yüzde 37,6'sını Türkmenler, yüzde 33,3'ünü Kürtler ve yüzde 22,5'ini de Araplar oluşturuyor. Yani Kerkük ili baz alındığında Türkmenler çoğunluktaydı.

Kerkük'e Kürt ve Arap yığını : Kerkük'te hakimiyet kuran kentin doğal nüfus dağılımını değiştirmeyi öncelik haline getirdi. 1960'larda Saddam Hüseyin Kerkük'e Arapları yığdı. 2003'de ABD Irak'ı işgal edince bu kez o Kerkük'e Kürtler'i taşıdı. Kerkük Vilayet Meclisi'nin Türkmen Üyesi Ali Mehdi'ye göre 2003 öncesi Kerkük'ün nüfusu 800 bin civarındaydı. İşgalden sonra 1 milyon 300 bin oldu. Mehdi aradaki 500 binlik farkın sonradan bölgeye yerleştirilen Kürtler olduğunu söylüyor.

Kerkük petrolünü kim çıkarıyor? : Kerkük'ü bu kadar kıymetli kılan aslında yerin üstündekiler değil altındaki petrol... Kerkük bir petrol deryası. Amerikan Enerji Bakanlığı verilerine göre, Kerkük’ün petrol rezervleri 8,7 milyar varil. Türkiye’nin bir günlük ham petrol ihtiyacının günlük 700 bin varil olduğunu göz önüne alırsanız nasıl bir hazine olduğunu daha iyi kavrarsınız. Uluslararası Enerji Ajansı'na göre, Irak petrolünün mevcut üretiminin yüzde 40’ı Kerkük’te gerçekleşiyor. Ülkenin kanıtlanmış petrol rezervlerinin yüzde 6’sı da Kerkük’te.

Kerkük Petrol yatakları kimin elinde? : 2016 yılında merkezi Irak hükümeti ile IKBY Kerkük'ten çıkarılan petrolün dünya pazarlarına birlikte satılması ve gelirin paylaşılması konusunda uzlaşmaya vardı. Kerkük'te bulunan petrol yataklarından 2'si Kürt yönetiminin, 3'ü de Bağdat yönetiminin. Her iki taraf da günde yaklaşık 300 bin varil petrol ihraç ediyor. Irak'ın günlük toplam petrol ihracatı 3,7 milyon varil.

Kerkük’te siyasal olarak durum ne? : Kerkük'ün demografik yapısının değiştirilmesinden sonra kentin valiliğine 2011 yılında KYB'li bir Kürt olan Necmeddin Kerim getirilmişti. 2005 yılında yapılan seçimlerde, yine aynı nedenle il meclisinde Kürtler çoğunluğu elde etmişti. 41 kişilik il meclisinin 26 üyesini Kürtler, 9'unu Türkmenler, 6'sını da Araplar oluşturuyor. Gruplar arasındaki anlaşmazlık nedeniyle il meclisi seçimleri 2005'ten beri yenilenemiyor. Irak anayasasına göre, Kerkük İl Meclisi, bütçenin belirlenmesinden, ilin federal bir bölgeye dönüşmesini sağlayabilecek kararın ilk alınabileceği yer olmaya kadar bir çok yetkiye sahip.

Kerkük'te güvenliği kim sağlıyor : 2014'ün Haziran ayında IŞİD Musul'a saldırınca, Irak merkezi hükümetine bağlı ordunun 12. Tugayı savaşmadan şehri terk etti. Bu gelişme üzerine Kerkük'te güvenlik, Mesut Barzani yönetimdeki Kürdistan Demokrat Partisi ile (KDP) Celal Talabani yönetimdeki Kürdistan Yurtseverler Birliği’ne (KYB) bağlı asayiş güçleri tarafından sağlanmaya başladı. KYB, İran'a yakınlığı ile bilinirken Barzani'nin de son yıllarda Türkiye ile ilişkileri iyi. IKBY lideri Barzani de, Irak merkezi hükümetinin güvenlik güçlerinin bir daha kente geri dönmesine izin vermeyeceklerini söyledi.

Peşmergeler dışında, kentin merkezinde olmasa da, çevresinde ve yakınlarında olan başka bir silahlı grup da Iraklı Şii milislerden oluşan Haşdi Şabi güçleri. Irak genelinde sayıları 130 bini bulan bu milis güçler, zayıf Irak ordusunun oluşturduğu boşluğu dolduruyor. Ancak, IŞİD’in çıkarıldığı bölgelerde Sünnilere yönelik katliamlar, zorla göç ettirmeler gibi suçlarla gündeme geliyor. Haşdi Şabi milisleri İranlı komutanlar tarafından eğitiliyor. İran, bu milisler üzerinden Irak üzerinde kontrol sağlıyor.

Kerkük'ün sonu ne olur: Irak anayasası Kerkük için özel bir referandum öngörüyor. Kerkük'ün Kürt Valisi Necmettin Kerim ise bir oldu bitti ile Kerkük'ü Irak Bölgesel Kürt yönetimine dahil etmeye çalışıyor. Kerkük bu referandumda yer alırsa Kürtler'in en büyük hayali kağıt üstünde de olsa gerçekleşir. Bir petrol cenneti olan Kerkük'ü bağdat yönetimi Kürtler'e yar etmez. Kerkük'ün kaderi ve geleceği altında yatan petrol nedeniyle kapkara görünüyor.