Türkçe dersinde öğrencilerin en çok karıştırdığı konular arasında yer alan yapım ekleri, dört şekilde karşımıza çıkmaktadır. Dil bilgisi kurallarından biri olan yapım ekleri, eklendiği cümlenin yapısını ve türünü değiştirmektedir.
YAPIM EKİ NEDİR?
İsim ya da fiil kök ve gövdelerine gelmek suretiyle, farklı ve yeni kelimeler oluşturma yöntemine yapım eki denmektedir. Aynı zamanda eklendiği kelimeden türünü de yine isim fiil olarak değiştirmektedir.
Dil bilgisi kurallarından biri olan yapım ekleri sıkça karşımıza çıkan konular arasında yer alıyor. Yapım ekleri isim ve fiil köklerine gelmek suretiyle başka göreve sahip kelimeler ortaya çıkaran yapılardır.
İhtiyaç duyulan bir kelimenin, Türkçe içerisinde ortaya çıkmasına ve yeni bir göreve sahip olmasına olanak tanımaktadır. Türkçede oldukça fazla sayıda yapım eki almış kök isim ya da fiiller yer almaktadır. Kök üzerinden başka bir anlam ortaya çıkan kelimeler, yeni anlamı ile beraber cümle içerisinde kullanılmaktadır.
YAPIM EKLERİ DÖRT GRUBA AYRILIR
a) İsimden İsim Yapan Ekler
b) İsimden Fiil Yapan Ekler
c) Fiilden Fiil Yapan Ekler
d) Fiilden İsim Yapan Ekler
İSİMDEN İSİM YAPAN EKLER
-eç, -aç: kıraç, topaç
-ek, -ak: başak, solak
-en, -an: kızan, eren
-er, -ar: birer, onar
-ay, -ey: yatay, dikey
-ce, -ca, -çe, -ça: Türkçe, insanca
-ceğiz, -cağız: adamcağız, evceğiz
-cek, -cak: yavrucak, oyuncak
-ci, -cı, -cu, -cü / -çi, -çı, -çu, -çü: eskici, kiracı, oyuncu, balıkçı, emekçi
-cik, -cık, -cuk, -cük / -çik, -çık, -çuk, -çük: kimsecik, yavrucuk, bebekçik, kitapçık
-cıl, -cil, -cul, -cül / -çıl, ¬-çil, -çul, -çül: evcil, insancıl, balıkçıl
-ç: anaç, babaç
-dam, -dem, -tan,-ten: erdem, yöntem
-deş, -daş / -teş, -taş: arkadaş, özdeş, yurttaş
-gil, -gül: turunçgil, teyzemgil
-ge, -ga / -ke, -ka: özge, başka
-ki: akşamki, sonraki
-leyin: sabahleyin, akşamleyin
-lı, -li, -lu, -lü: evli, taşlı, soylu
-lık, -lik, -luk, -lük: arkadaşlık, incelik, odunluk
-msı, -msi, -msu, -msü: beyazımsı, ekşimsi
-mtırak: sarımtırak, acımtırak
-men, -man: göçmen, kocaman
-sel, -sal: kişisel, kumsal
-sı, -si, -su, -sü: ipeksi, çocuksu
-ncı, -nci, -ncu, -ncü: birinci, dokuzuncu
-sız, -siz, -suz, -süz: bilgisiz, görgüsüz
-( )t: yaşıt, boyut
-tı, -ti -tu, -tü: şırıltı, gürültü
İSİMDEN FİİL YAPAN EKLER
-a, -e: yaşa-, kapa-
-de, -da / -te, -ta: gürülde-, horulda-
-el, -al: düzel-, azal-
-ik, -ık, -uk, -ük: birik-, acık-
-ırga, -irge: yadırga-, esirge-
-imse, -ımsa, -umsa, -ümse: benimse-, azımsa-, kötümse-
-l: durul-, incel-
-le, -la: gözle-, başla-
-leş, -laş: dertleş-, uzaklaş-
-se, -sa: garipse-, umursa-
FİİLDEN FİİL YAPAN EKLER
-ala, -ele: kovala, gevele
-dır, -dir, -dur, -dür / -tır, -tir, -tur, -tür: aldır-, durdur-, koştur-, söktür-
-ı, -i,-u, -ü: kazı, yapı
-ıl, -il, -ul, -ül: çekil-, takıl-
-ır, -ir, -ur, -ür: pişir-, düşür-,uçur-
-n: hazırlan-, taşın-
-a, -e: tıka-
-msa, -mse: gülümse-, azımsa