Türkiye'de sadece Hozat ilçesine bağlı Dervişçemal köyü ile Karaçavuş köylerinde bulunan 18 ve 19'uncu yüzyılda yapılan atbaşı, koçbaşı ve dönemin ileri gelenlerine ait taş ustalığının önemli mimarilerinden olan anıt mezarlar, zaman içinde define avcılarının yaptığı kaçak kazılarla tahribata uğradı. Dervişcemal köyünde, 10 dönüm arazi üzerinde bulunan tarihi mezar taşları Türkiye'deki çeşitli üniversitelerden gelen araştırmacıların çalışma konusu oldu. Araştırmalarda 3 farklı türdeki mezar taşlarındaki mutfak eşya tasvirlerinin Orta Asya'dan başlayıp, Anadolu'daki Alevi inancıyla bağlantılı köklü bir geleneğin ürünü olduğu ortaya çıkarıldı. Dervişcemal ve Karaçavul köylüleri, Türkiye'de tek olma özelliğini taşıyan az sayıdaki atbaşı ve koçbaşı mezar taşlarının koruma altına alınmasını, onarılmasını ve bölgenin SİT alanı ilan edilmesini istiyor.
'BU MEZARLIK KÜLTÜREL BİR MİRAS'
Dervişcemal köyünde yaşayan Birsen Adıgüzel, mezarlığın çok eski ve tarihi bir öneme sahip olduğunu belirterek, "Aslında biz de bu mezarlığın ve burada bulunan mezarların tarihi ile ilgili pek bilgi sahibi değiliz. Bu mezarlar yüzyıllardır burada varlığını sürdürüyor. Ancak bu mezarlar ve mezar taşlarının çoğu yıkılmış ve tahrip edilmiş. Sanıyorum Türkiye'de başka yerde olmayan atbaşı mezar taşları da bu mezarlıkta çokça var. Aslında bizim yörede daha çok koçbaşı mezar taşları var ama burada atbaşı daha çok. Bu mezarlık kültürel bir miras ve köylüler tarihi konusunda pek bilgi sahibi değil. Bu tarihi mezarların bulunduğu alan 10 dönümlük bir arazi. Burasının korunması, tarihinin aydınlatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması için kesinlikle hızlı bir zaman dilimi içinde SİT alanı ilan edilmesi ve buranın koruma altına alınmasını istiyoruz" dedi.
'MEZARLAR KORUMA ALTINA ALINSIN, TARİHÇİLER GELİP İNCELEME YAPSIN'
Dervişcemal Köyü Muhtarı Engin Karataş da özellikle atbaşı mezar taşlarının kırıldığını ve kaçak hazine avcılarının bu taşları çaldıklarını ifade ederek, şunları kaydetti:
"Köyümüzdeki tarihi mezarlıkta bulunan atbaşı mezar taşları dünyada eşine pek rastlanmayan mezar türlerinden biri. Buradaki mezar taşlarının bazılarının tarihi 1000 yıl geriye gidiyor. Hepsi yüzyıllar önce yapılmış tarihi mezar taşları ve mezarlar var. Özellikle mezar taşları üzerine işlenmiş çok eski tarihi figürler ve desenler var. Mezarlığın bulunduğu alan 10 dönüm. Zaman içinde hazine avcıları mezar taşlarını çalmış, kırmış ve tahrip etmiş. Doğal aşınma da etkili olmuş ve mezarlıklar çok tahrip olmuş durumda. Tarihimizin korunması ve tarihe sahip çıkılması için mezarlık alanının SİT alanı ilan edilmesini ve koruma altına alınmasını istiyoruz. Ayrıca tarihçilerin gelip mezar taşları üzerinde inceleme ve araştırma yaparak, bu mezarların tarihi ortaya çıkarmasını bekliyoruz."