Kars Serhat Boyları Derneği Başkanı Muharrem Yıldız, "101 yıl sonra Nargin Adası'ndayız. Sarıkamış harekatında Ruslar tarafından esir edilen Anadolu Türkleri buraya getirilmiş. Bu, Azerbaycanlılar tarafından bilinir fakat Türkler tarafından bilinmeyen bir gerçektir. Türk esirlerin 10 bini Nargin Adası'na getirilmiş. Burada onların bir dikili taşları yok. Ölenler açılan çukurlara gömülmüş. Buradaki şehitlerimizin huzuruna gelip dua ettik ve karanfil bıraktık. Ey ecdat 101 yıl sonra huzurundayız sizi unutmadık ve unutturmayacağız” şeklinde konuştu. Adadan sembolik olarak alınan toprak, 1-3 Ocak tarihlerinde Sarıkamış’ta yapılacak olan anma etkinliklerinde şehitliğe getirilecek.
1. Dünya savaşı yıllarında çoğu Sarıkamış Harekatı’nda tutsak edilmiş, aralarında Vecihi Hürkuş ve Tuğgeneral Ziya Yergök’ün de bulunduğu yaklaşık 10 bin Türk esir, Ruslar tarafından Azerbaycan’ın Bakü şehrinde bulunan Nargin Adası'nda tutsak edildi. Tarihi kaynaklarda, Türk esirlerin çoğunun susuzluk, yılanların zehirlemesi ve Rusların kurşuna dizmesiyle şehit olduğu yazıyor. Ruslar tarafından esir kampı olarak kullanılan Nargin Adası'nın seçilmesinin en büyük nedeni ise bölgede yaşayan halkın Türklere yardım etmesini engellemek. Azerbaycan Türkleri ve cemiyetleri, Türklere yardım etmek istiyor ve esirlerin serbest bırakılması için girişimlerde bulunuyordu. Adada bulunan Ermeni hekimlerin, esir olan 400’e yakın kişiyi ameliyatla kör ettiği de iddialar arasında. Rus istihbaratı KGB tarafından propaganda amaçlı çekildiği iddia edilen görüntülerde, 10-15 kişiden oluşan gruplar ortada bulunan bir tencereden yemek yiyor. Esir düşenlerin çoğunun şehit olduğu bilinen adada, çoğu anne ve babasız kalan çocukların toplu halde denize girmeleri de görüntelere kaydedilmiş.
Savaşta uçak düşüren ilk Türk pilotu olan Vecihi Hürkuş’un da Nargin Adası'ndaki esir kampında tutulduğunu ifade eden Yıldız, “Vecihi Hürkuş Azerbaycan Türkleri tarafından kaçırıldı. Daha sonra Türkiye’ye geçmesi sağlanmıştır. Biz yetkililer ile görüşüp bu adada bir şehitlik abidesi yapılması için mücadele vereceğiz. Burada ecdadımızın yattığı topraklardan alıp Sarıkamış'ta bulunan Sarıkamış Şehitliğine götüreceğiz” dedi.
Tuğgeneral Ziya Yergök’ün de Nargin Adası'nda Rus esir kamplarında tutsak edilmiş daha sonra Azerbaycan Türkleri tarafından kaçışı sağlanıp İran üzerinden Türkiye’ye gitmiştir. Tuğgeneral yaşadığı zorlukları ve kaçış öyküsünü “Sarıkamış'tan Esarete” adlı kitabında genişçe anlatılıyor.
YILANLI VE CEHENNEM ADASI OLARAK ANILIYORDU
Azerbaycan’ın başkenti Bakü’nün karşısında Hazar Denizi’nde bulunan Nargin Adası, yaklaşık 900 dekarlık yüz ölçümüyle bölgenin en büyük adası. Su kaynağı ve bitki örtüsü bulunmayan, yılanlarıyla ünlenen ada, bu nedenle tarihte Yılanlı Ada olarak anılmaktadır. Rusların uzun yıllar hapishane olarak kullandığı Nargin Adası, içinde bulundurduğu azılı esirler ve zehirli yılanlarıyla ‘cehennem adası’ olarak da adlandırılıyor.