Zekat hangi mallardan verilir, hangi mallara verilmez? Zekat verilmesi gereken mallar ve oranları

Zekat ne zaman verilir? sorusu, 2024 fitre miktarının açıklanmasıyla birlikte gündeme geldi. Zekât; Borcundan ve aslî ihtiyaçlarından fazla mala ya da kazanca sahip olan ergenlik çağına erişmiş, hür ve aklı başındaki Müslümanlara farzdır. Peki, zekat hangi mallardan verilir, hangi mallara verilmez? İşte zekat verilmesi gereken mallar ve oranları

ZEKAT HANGİ MALLARDAN VERİLİR, HANGİ MALLARA VERİLMEZ?

Zekât, dinen zenginlik ölçüsü kabul edilen miktarda (nisap) mala sahip olan kimselerin Allah rızası için muayyen kişilere vermesi gereken belli miktarı ifade eder. Zekâtın farz olması için; malların nisaba ulaşması yanında nâmî (hakikaten ya da hükmen üreyici/artıcı) olması, sahip olunduğu andan itibaren üzerinden bir yıl geçmesi, bir yıllık borcundan ve aslî ihtiyaçlardan fazla olması gerekir.

Nisap, zekâtla yükümlü olmak için esas alınan zenginlik ölçüsüdür. Bu ölçü, altında 20 miskal (80.18 gr.), devede 5, sığırda 30, koyun ve keçide 40 adettir.

Zekâtın kimlere verileceği Kur'ân-ı Kerîm'de ayrıntılı şekilde açıklanmış (et-Tevbe, 9/60), nisabı da hadislerde belirtilmiştir. Buna göre temel ihtiyaçları dışında nisap miktarı mala sahip olan kişinin, yukarıda belirtilen diğer şartlar da yerine gelmişse bu mallarının zekâtını vermesi gerekir.

Zekat mallarını; hayvanlar, ziynet eşyaları, paralar, toprak ürünleri, ticaret malları ve gelir getiren mallar şeklinde ele alarak incelemeyi uygun görmekteyiz. Hz. Peygamber, yılın çoğunu otlaklarda otlayarak hayatını sürdüren (sâime) evcil hayvanların zekata tabi olduğunu belirtmiştir.

HANGİ MALLARA ZEKÂT VERİLMEZ?

Ticaret için yani satılık olmayan evlerin, apartmanların, sanat aletlerinin, motor, tezgâh, kamyon, gemilerin ve ne kadar çok olursa olsun evde kullanılan eşyanın zekâtı verilmez. Sanat sahipleri, sanayiciler, imalatçılar, ham ve işlenmiş, mamul eşyanın zekâtını verirler. Demirbaş eşyanın zekâtı verilmez.

ZEKAT VERİLMESİ GEREKEN MALLAR VE ORANLARI

Altın, gümüş, para, ticaret malları ile koyun ve keçiden 1/40 oranında, İnek, manda ve benzeri büyükbaş hayvanlardan 1/30 oranında, Tarım ürünlerinden 1/10 oranında (aşar) zekât verilir. Eğer bir kimse bu ürünleri yetiştirirken para harcayarak sulama yapıyorsa 1/20 oranında zekât verir.

Zekat mallarını; hayvanlar, ziynet eşyaları, paralar, toprak ürünleri, ticaret malları ve gelir getiren mallar şeklinde ele alarak incelemeyi uygun görmekteyiz.

Hayvanların Zekatı

Hz. Peygamber, yılın çoğunu otlaklarda otlayarak hayatını sürdüren (sâime) evcil hayvanların zekata tabi olduğunu belirtmiştir.

Hayvanlarda belirtilen nisap miktarları şöyledir:

Koyun: 40 taneden 1 koyun zekat verilecektir.

Sığır: 30 taneden 2 yaşına girmiş 1 dana verilecektir.

Deve: 5 taneden 1 koyun zekat olarak verilecektir.

Keçi, koyun gibi; manda da zekat nisabı açısından sığır gibidir. Bu sayılardan az olan hayvanlardan zekat gerekmemektedir. Hayvanların sayıları arttıkça, zekat olarak verilecek hayvanların özelliği ve sayısı da artış göstermektedir. Konu, gerek hadis kaynaklarından32, gerekse ilmihal kitaplarından takip edilebileceği için, zaman ve mekandan tasarruf amacıyla, burada teferruattan kaçınılmıştır.

Ticareti yapılmak için beslenen besi hayvanları, ticaret malı sayılmakta, zekat için bunların sayısına değil, kıymetlerine itibar edilmektedir.

Hayvanların zekatları, nisap miktarına ulaştıktan 1 yıl sonra ödenir.

Nisap miktarında sığırı bulunmakla birlikte, zekat olarak ödeyecek özellikte sığırı bulunmayan şahıs, zekat olarak bu sığırın parasını ödeyebileceği gibi, daha üstün özelliklerde (yaşta) bir sığır vererek, fiyat farkını geri alabilecektir.

Zekat olarak ödenecek hayvanın, sürünün en iyisi olması şart olmamakla birlikte, en zayıf ve çelimsizinin verilmesi de uygun görülmemiştir.

Zekat ödemesi yapılırken, hem zekat mükellefi hem de zekat alıcısı düşünülerek, orta yol tavsiye edilmiştir. Kur'an'da bu konuda çizilen ilke şöyledir: "Size verildiğinde, gönül hoşnutluğu ile kabul edemeyeceğiniz şeyleri vererek hayır yapmaya kalkışmayın"

Ziynet Eşyalarının Zekatı

Ziynet eşyalarının zekatları konusunu şöyle sınıflandırarak anlatmak mümkündür.

Ticaret için olmayan altın ve gümüş dışındaki ziynet amaçlı olarak kullanılan madenler zekata tabi değildir. Çünkü, bunların zekatı ile ilgili bir nass bulunmadığı gibi, bunlar, takı olarak bulunduranın elinde artmamaktadır.

Altın ve gümüşü erkekler ziynet olarak bulunduruyorsa, erkeğin bunlarla süslenmesi doğru olmamakla birlikte34, nisap ölçüsüne ulaşmışlarsa, bunların 1/40 oranında zekatı verilir.

Altın ve gümüş madeni evlerde kap-kaçak olarak bulunduruluyorsa, bu tür kullanımlar haram olmakla35 birlikte, bunlar nisap miktarında iseler, 1/40'ı zekat olarak verilmelidir.

Kadınların takı olarak kullandıkları altın ve gümüşe gelince, kadınların bu tür takılar takmaları ittifakla mübah olmakla36 birlikte, bu takıların zekata tabi olup olmadıkları hususu tartışılmıştır.

Şafii, Malikî ve Hanbelîlerden oluşan çoğunluğun görüşüne göre kadınların kullandıkları altın ve gümüş takıları zekata tabi değildir. Bu grup içinde bulunan Şafiiler'in görüşünde şöyle bir detay mevcuttur. Onlara göre, kadınlar için, 200 miskal (850 gr)'e kadar olan takılar zekattan muaf ise de, fazlasından zekat gereklidir. Yine onlara göre, elde bulundurulan takılar takınılmayıp, tasarruf amaçlı saklandığında, zekatları verilmelidir.

Hanefi fıkıh ekolü hukukçuları ise kadınların altın ve gümüşten oluşan takılarının da zekata tabi olduğu görüşünü benimsemişlerdir.

Konuyu etraflı bir şekilde inceleyen, muasır araştırmacılardan Yusuf elKardâvî, kadınların altın ve gümüş takılarından zekat gerekmeyeceği şeklindeki görüşü tercih etmektedir.