TRT Haber
Kazakistan'ın Türkistan kenti yakınlarında bulunan Kültöbe Yazıtı, Oğuz Türklerinin yazı kültürü ve siyasi tarihine dair önemli veriler sunuyor. Bir köy okulunun müzesinde tesadüfen keşfedilen ve 9–10. yüzyıllara tarihlendirilen yazıt, Oğuzların Selçuklu döneminden çok daha önce yazı kullandığını ortaya koyuyor.
Yazıt, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hayrettin İhsan Erkoç tarafından keşfedildi. Erkoç, Kültöbe Yazıtı'nın detaylarını TRT Haber'den Ayşe Şimşek'e anlattı. Keşfin, Oğuzların yazı kültürü ve Hazar Kağanlığı ile ilişkilerine dair önemli ipuçları barındırdığını ifade etti.
BİR KÖY OKULUNUN MÜZESİNDE BULUNDU
Doç. Dr. Erkoç, yazıtın bulunma sürecine ilişkin, Kazakistan'ın Türkistan şehri yakınlarında yer alan ve Kültöbe adlı bir Oğuz yerleşiminin kalıntılarını barındıran Oranğay köyüne gittiklerini belirtti. Köydeki ortaokulda küçük bir müze bulunduğunu öğrendiklerini anlatan Erkoç, müzeyi gezerken yazıta tesadüfen rastladıklarını söyledi. Yapılan literatür taramasında yazıtla ilgili herhangi bir bilimsel çalışma bulunmadığını tespit ettiklerini aktaran Erkoç, bunun üzerine yazıtı inceleyerek bilim dünyasına kazandırdıklarını kaydetti.
9–10. YÜZYILLARA TARİHLENDİRİLİYOR
Yazıtın tarihlendirilmesine ilişkin değerlendirmelerde bulunan Erkoç, Kazak meslektaşlarının bölgede yaptığı arkeolojik çalışmaların, Oğuzların bu coğrafyadaki yerleşimlere 9. yüzyılda geldiğini gösterdiğini ifade etti. Oğuzların büyük bölümünün 11. yüzyılın başlarında bölgeden göç ettiğinin bilindiğini hatırlatan Erkoç, bu nedenle yazıtı 9–10. yüzyıllar arasına tarihlendirdiklerini, ancak yapılacak analizlerin daha net sonuçlar ortaya koyacağını söyledi.
"HAZAR HANI'NIN KULU" İFADESİ DİKKAT ÇEKİYOR
Tek satırdan oluşan ve okunması oldukça zor olan yazıtın çözümleme sürecinin titizlikle yürütüldüğünü belirten Erkoç, okuma önerileri arasında "kazar kan kul" ifadesinin öne çıktığını aktardı. Bu ifadenin "Hazar Hanı'nın kulu" anlamına gelebileceğini belirten Erkoç, yazıtı 6 Ağustos 2025'te keşfettikten sonra Türkiye'ye döndüklerinde rehberi Alparslan Kavaklı ve eski Türk yazıtları uzmanı Prof. Dr. Erhan Aydın ile fotoğraflar üzerinden çalışma yaptıklarını, okuma önerilerinin örtüşmesi üzerine bulguları yayımlamaya karar verdiklerini ifade etti.
OĞUZLARIN YAZI KÜLTÜRÜNE DAİR EZBERLER DEĞİŞİYOR
Keşfin en dikkat çekici yönünün, Oğuzların Selçuklu öncesi dönemde de yazı kullandığını ortaya koyması olduğunu vurgulayan Erkoç, literatürde Oğuzcanın ancak 13. yüzyıl ortalarında yazı dili haline geldiği yönünde yaygın bir kabul bulunduğunu hatırlattı. Kültöbe Yazıtı'nın ise Oğuzların Selçuklu döneminden önce de Türk yazısını kullandıklarını gösterdiğini söyledi.
Erkoç, yazıtta yer aldığı düşünülen "Hazar Hanı'nın kulu" ifadesinin doğru olması halinde, Oğuz Yabguluğu'nun Hazar Kağanlığı'na bağlı olduğu görüşünü destekleyebileceğini belirtti. Yazıtın altında bulunan damganın da kültür tarihi açısından büyük önem taşıdığı ifade edildi.
1990'lı yıllarda kaçak bir kazıyla bulunduğu anlaşılan ancak bugüne kadar gizli kalan Kültöbe Yazıtı'nın, Kazakistan topraklarında keşfedilmeyi bekleyen pek çok tarihi eserin varlığına işaret ettiği kaydedildi.