Aksam.com.tr
TEKNOFEST sosyal medya hesabından yapılan üçüncü paylaşım, astronom, matematikçi ve kelam alimi olan Ali Kuşçu oldu.
ALİ KUŞÇU KİMDİR
Astronom, matematikçi ve kelam alimidir. Fatih Külliyesi yıllarında güneş saati tasarlamış ve İstanbul'un enlem ve boylam derecesini belirlemiştir. Dünya'da Ay'ın haritasını ilk çıkaran kişi olması nedeniyle Ay'ın bir bölümüne adı verilmiştir. Dünyanın yüz ölçümü ve meridyenini hesaplamıştır. Eserleri yüzyıllar boyunca dünyanın önemli bilim merkezlerinde okutulmuştur.
BİR DÖNÜM NOKTASI TEBRİZ
1449 yılında Uluğ Bey, oğlu Abdüllatif'in ihanetinden sonra başı kesilerek şehit edilmiştir. Uluğ Bey'i öldürtme kararını veren oğul Abdüllatif, yaklaşıl 6 ay sonra bir suikaste uğramış ve hükümdarlığı fazla sürmeden onun da başı kesilmiştir. Babası öldürüldükten sonra hacca gitmek isteyen Ali Kuşçu ise İran'ın güneyinde bulunan ve günümüzde en fazla Türk nüfusu bulunduran Tebriz şehrine hac vesilesi ile gitmiştir.
ALİ KUŞÇU VE FATİH SULTAN MEHMET TANIŞIKLIĞI
Ali Kuşçu Tebriz'e geldiğinde, Akkoyunlu Devleti'nin hükümdarı Uzun Hasan'ın saygısını kazanmıştır ve devlet ilişkilerinin barış içerisinde yürütülmesi için diğer bir cihan imparatoru Fatih Sultan Mehmet'e elçi olarak gönderilmiştir. Büyük bir Rönesans'çı ve bilime verdiği önemle bilinen Fatih Sultan Mehmet'in isteği, bilim insanlarını bir araya toplamaktı. Böylelikle Ali Kuşçu'ya İstanbul'da kalıp müderris olma teklifini sunmuştur. Ali Kuşçu'da bu teklifi kabul edip elçilik görevini tamamladıktan sonra İstanbul'a yerleşeceğini bildirmiştir.
ALİ KUŞÇU'NUN BULUŞLARI
ALİ KUŞÇU ESERLERİ
Ali Kuşçu'nun astronomi alanındaki önemli bir çalışması Ay'ın safhalarını, hareketlerini incelediği "Risâlefî Halli el-Eşkâl el-Kamer" isimli eseridir. Bu eser İran, Kirman'da kaleme aldığı önemli bir eseri olmuştur.
Merkür'ün Görünümleri Üzerine ( Fâide fî Eşkâli Utarid) adlı eserinde de Merkür gezegeninin hareketlerini konu almıştır. Ünlü astronom Ptolemaios'un/Batlamyus'un¸ en meşhur eseri "Almagest"te ileri sürdüğü bazı bilgileri tenkit ve tashih etmiştir. Kopernik'in 1496'da geliştirdiğine benzer yeni bir Merkür modelini ondan çok daha önce ortaya koymuştur.
Plolemaios'un¸ iki iç gezegen olan Merkür ve Venüs'ün hareketlerine ilişkin görüşlerini tenkit ettiği diğer bir çalışması da "Risâle fî Asl el-Hâric Yumkinu fî el-Sufliyeyn" (İki İç Gezegende Dış Merkezlilik Kuralı) başlıklı kitaptır.
MERAKLISI İÇİN ALİ KUŞÇU'NUN BİLİNEN TÜM ESERLERİ
Ali Kuşçu'nun değişik alanlardaki eserlerini 5 grupta toplamak mümkündür.
1-Astronomi Eserleri
Şerh-i Zîc-i Uluğ Bey: Süleymaniye, Carullah, nr. 1493, 215 yaprak.
Risâle fî Halli Eşkâli Mu'addili'l-Kamer li'l-Mesîr (Fâide fî Eşkâli 'Utârid): Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmet, nr. 3843, yaprak 270b-273a.
Risâle fî Asli'l-HâricYumkin fî's-Sufliyyeyn: Bursa İl Halk Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, nr. 751/8, yaprak 124b-125b.
Şerh 'ale't-Tuhfeti'ş-Şâhiyye fî'l-Hey'e: Süleymaniye, Ayasofya, nr. 2643, 64 yaprak.
Risâle der 'İlm-i Hey'e: Süleymaniye, Ayasofya, nr. 2640/1, 24 yaprak.
el-Fethiyye fî 'İlmi'l-Hey'e[2]: Süleymaniye, Ayasofya, nr. 2733/1, 70 yaprak.
Risâle fî Halli Eşkâli'l-Kamer: Bursa İl Halk Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, nr. 751/7, yaprak 119b-123b.
2-Matematik Eserleri
er-Risâletu'l-Muhammediyye fî'l-Hisâb: Süleymaniye, Ayasofya, nr. 2733/2, yaprak 71b-168b.
Risâle der 'İlm-i Hisâb: Süleymaniye, Ayasofya, nr. 2640/2, yaprak 25b-72b
3-Dil ve Belagat Eserleri
Şerhu'r-Risâleti'l-Vad'iyye: 'Adûduddîn İcî'nin Fâ'ide fî'l-Vad' adlı risâlesinin şerhidir (Köprülü, nr. II, 339/1; Râgıb Paşa, nr. 1285/6, 1289/3; Kayseri Raşid Efendi, nr. 1001/4).
el-İfsâh: İbn Hâcib (ö.h.646)'in Arapçanın cümle yapısı konusunda kaleme aldığı el-Kafiye fi'n-Nahv adlı eserinin şerhidir. (Raşid Efendi, nr. 9226, Topkapı Sarayı Müzesi, Emanet Hazinesi, nr. 1891, 1892).
el-'Unkûdu'z-Zevâhir fî Nazmi'l-Cevâhir: Arapça sarf ilmi konusunda kaleme aldığı bir giriş ve üç bölümden oluşan bir eseridir (Süleymaniye, Fatih, nr. 4676, 148 yaprak; Yeni Cami, nr. 1181/1; Laleli, nr. 3030/10; Şehit Ali Paşa, nr. 2576, 2577, 2578). Sultan Selim döneminde Müftüzâde Abdürrahim tarafından şerh edilmiştir.
Şerhu'ş-Şâfiye: İbn Hâcib'in sarf ilmindeki eş-Şâfî adlı eserinin Farsça şerhidir (Köprülü, nr. 1598, vr.42-234).
Risâle fî Beyâni Vad'i'l-Mufredât: Kelimelerin bir anlam için konulmasıyla ilgili küçük bir risaledir (Süleymaniye, Şehit Ali Paşa, nr. 2830; Hafit Efendi, nr, 450, vr. 80b-81a; Köprülü, nr. 1610/35).
Fâ'ide li-Tahkîki Lâmi't-Ta'rîf: Harf-i tarifin bazı özellikleri üzerinde duran tek varaklık bir risâledir (Köprülü, nr. 1593/21; Süleymaniye, Reşid Efendi, nr. 1032/39).
Risâle mâ Ene Kultu: Taftazanî'nin Telhîsu'l-Miftâh üzerine yazdığı ve el-Mutavvel diye tanınan şerhte geçen "mâ ene kultu" ibaresiyle ilgili olarak yazılmıştır. Risâle fî Beyâni Sebebi Takdîmi'l-Musnedi İleyh diye de anılır (Süleymaniye, Reşid Efendi, nr. 1032/30; vr. 183-187; Köprülü, nr. III, 704/3; Ragıb Efendi, nr. 374, vr.208-211).
Risâle fî'l-Hamd: Seyyid Şerîf el-Curcânî'nin el-Hâşiyetu'l-Kubrâ'sında söz konusu ettiği "hamd" ile ilgili sözlerin tahkikine dair bir risaledir (Süleymaniye, Fatih, nr. 5384, vr. 68-70).
Risâle fî 'İlmi'l-Me'ânî: İlm-i Me'ânî konusunda küçük bir risâledir (Süleymaniye, Carullah, nr. 2060, vr. 136-137).
Risâle fî Bahsi'l-Mufred: Arapça'da basit ve mürekkep kavramlar hakkında dil felsefesi ağırlıklı bir risaledir (Süleymaniye, Pertevniyal, nr. 896, vr. 7b-8b; Şehit Ali Paşa, nr. 2761, vr. 63-68).
Risâle fî'l-Fenni's-Sânî min 'İlmi'l-Beyân: Belagat ilimlerinden beyân ilmi hakkında kısa bir risaledir (Süleymaniye, Yazma Bağışlar, nr. 4140, vr. 78a-81a).
Tefsîru'l-Bakara ve Âli 'İmrân: Kehhâle tarafından zikredilen bu eserin herhangi bir nüshasına rastlanmamıştır.
Risâle fî'l-İsti'âre: Bu risâlede hakikat, mecaz, istiare ve kinaye konuları örneklerle incelenmektedir.
Kelâm ve Usûl-i Fıkıh Eserleri
eş-Şerhu'l-Cedîd 'ale't-Tecrîd: Süleymaniye, Çorlulu Ali Paşa, nfr. 305, 285 yaprak.
Hâşiye 'ale't-Telvîh: Süleymaniye, Carullah, nr.1438/2, yaprak 13b-20a.
Mekanik Aletleri Hakkındaki Eseri
et-Tezkire fî Âlâti'r-Ruhâniyye
Diğer Eserler
Kaynaklarda Ali Kuşçu'ya nispet edilen, ancak nüshaları tespit edilemeyen alttaki eserler de vardır.
Târîhu Ayasofya
Tefsîru'z-Zehraveyn
Mahbûbu'l-Hamâ'il
Risâle fî Mevdû'ati'l-'Ulûm
Meserretu'l-Kulûb fî Def'i'l-Kurûb