Büyük Selçuklu Devleti'ni konu alan Uyanış Büyük Selçuklu dizisi ile gündeme gelen "Sultan Melikşah'tan sonra kim sultan oldu? Sultan Melikşah kimdir, ne zaman ve nasıl öldü?" soruların yanıtları merak konusu oldu. İşte Sultan Melikşah dönemi ile ilgili merak edilenler...
MELİKŞAH KİMDİR?
Türk Selçuklu Hükümdarı Melikşah, 1055 yılında İsfahan'da doğmuş, 1092 yılında Bağdat'ta 38 yaşında iken ölmüştür. Tarih boyunca cesareti, azmi, savaşlardaki başarısıyla örnek olmuş bir isimdir. Büyük İran şairi Ömer Hayyam onun sarayında himaye görmüş o devrin büyük fikir adamlarındandır. Melikşah'ın en büyük ideali, bütün Müslüman devletleri bir bayrak altında toplayarak İslam Birliği'ni kurmaktı. Geçmişte Anadolu'nun dörtte üçü Melikşah zamanında elde edilmiştir.
BÜYÜK SELÇUKLU İMPARATORU MELİKŞAH'IN HAYATI
Melikşah, 16 Ağustos 1055 pazar günü doğmuştur. 18 yaşında tahta geçen Melikşah'ın hükümdar olduğu dönem Büyük Selçuklu Devleti'nin en parlak dönemidir. Hükümdarlık döneminde Büyük Selçuklu Devleti en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Önce amcasının isyanını bastırarak Maveraünnehir ile Harzem'i ele geçirdi. Ünlü vezir Nizamülmülk, Melikşah'ın gerek tahta çıkmasında, gerekse zaferlerinde önemli bir rol oynamıştı. Anadolu'nun dörtte üçü Melikşah zamanında elde edilmiş ve Suriye'de büyük başarılar kazanılmıştı.
1076'da Kudüs Fatımîler'den, 1085'te Antakya, iki yıl sonra da Urfa Bizanslılardan alınmıştır. Halep ve Şam da onun döneminde Selçuk idaresine geçmişti. Devletin hudutları Kaşgar'dan ve Seyhun mecrasından Akdeniz, Kızıl Deniz ve Umman Denizi'ne kadar genişlemişti. Bağdat'taki Abbasi Halifeleri de tamamıyla Selçuk İmparatorluğu'nun emri altında bulunuyordu. Yirmi sene hüküm süren I. Melikşah, cesareti gibi zekası ile, ilim sevgisi ve edebî seviyesiyle de tanınmıştır. Kendisi gibi bir Türk soyundan gelmiş olan Veziri Nizamülmülk ile birlikte hem bir çok memleketler almaya, hem de nehirlere köprüler, şehirlere kaleler ve su yolları gibi birçok eserler yapmaya muvaffak olmuştu.
Büyük İran şairi Ömer Hayyam onun sarayında himaye görmüş o devrin büyük fikir adamlarındandır.
Melikşah, Bağdat'ta bir rasathane kurmuş ve 1086 yılında başlayan ve dünyanın güneş etrafında dönmesi esasına dayanan bir takvim inkılabı yapmıştı ki buna "Celalî Takvimi" adı verilir.
Sarayında Türkçe konuşulmakla birlikte edebî dil Farsça idi. Kendisinin pek güzel rubaileri vardır. Celaleddin Melikşah'ın Berkiyaruk, Sencer, Mehmet adlı üç oğlu vardı ki üçü de hükümdarlık yapmışlardır.
EŞLERİ
Terken Hatun (İbrahim Tamgaç Han'ın kızı, Ahmed, Davud, I. Mahmud ve Mah Melek Hatun'un annesi.)
Zübeyde Hatun (Emir Yakuti'nin kızı, Berkyaruk'un annesi.)
Taceddin Seferiyye Hatun (Cariye kökenli, Muhammed Tapar ve Ahmed Sencer'in annesi.)
ERKEK ÇOCUKLARI
Ahmed
Davud
Berkyaruk
Muhammed Tapar
Ahmed Sencer
I. Mahmud
Tuğrul
Emir
Humar
KIZ ÇOCUKLARI
Cevher Hatun (Gazneli III. Mesut ile evlenmiştir.)
Mah Melek Hatun (Abbasi Halifesi Muktadi ile evlenmiştir.)
Seyyide Hatun (Abbasi Halifesi Mustazhir ile evlenmiştir.)
MELİKŞÂH DÖNEMİNDE NELER OLDU?
Saltanatının ilk yıllarında, Sultan Alparslan zamanında da iki defa isyan etmiş ve affedilmiş olan amcası Kavurt tekrar isyan etti. Bu isyan bastırılarak Kavurt yayının kirişiyle boğdurularak idam olundu. Karahanlılar ülkesine yürüyen Melikşâh Semerakant'a kadar olan bölgeyi ele geçirdi. Her iki hanedanın arasında akrabalık kuruldu. Gazneliler de aynı akıbete uğradılar ve Melikşâh'ın yüksek hâkimiyetini kabul etmek zorunda kaldılar.
Kutlamış'ın oğlu Süleyman Şâh'ı Anadolu'ya göndererek O'nu bu ülkeye emîr olarak atadı. Kutlamış-oğlu Süleyman Şâh kısa zamanda baştan başa bütün Anadolu'yu ele geçirdi. İzmit başkent olmak üzere (1077) Anadolu Selçuklu Hanedanı'nın temelini attı. Melikşâh zamanında Selçuklu İmparatorluğu en geniş sınırlarına ulaştı. Doğuda Seyhun Nehri ve Tanrı Dağları'ndan batıda Akdeniz ve Boğazlar'a, kuzeyde Kafkas Dağları'ndan güneyde Hint Denizi'ne kadar ulaşılmıştı.
Melikşâh döneminin en önemli iç olaylarından birisi de Hasan Sabbah'ın lderi olduğu Batınî hareketidir. Hasan Sabbah, Alamut Kalesi'nde kurduğu yalancı cenneti ile bir tarikat kurmuş, tarikatına mensup fedailerle birçok Türk ve Müslüman ileri gelenlerine karşı suikastlar düzenlemeye başlamıştı. Saltanatının son yıllarında Batınîler'le uğraşan Sultan Melikşâh 38 yaşında iken zehirlenerek öldü.
MELİKŞAH'TAN SONRA KİM SULTAN OLDU?
Sultan Melikşâh'ın ölümünden kısa bir süre sonra Vezir Nizam'ül-Mülk de Batınîler tarafından öldürüldü. Şeklen Irak ve Horasan'daki Büyük Selçuklu Sultanları'na bağlı olmak üzere Kirman Selçukluları, Suriye Selçukluları ve Anadolu Selçukluları olarak İmparatorluk parçalandı. Melikşâh'tan sonra yerine 5 yaşındaki oğlu Mahmud tahta çıkarıldıysa da Berkyaruk onu tanımadı. Berkyaruk da 1104 yılında öldü. Yerine kardeşi Muhammed Tapar (1105-1118) Isfahan'da tahta çıktı.
Tapar'dan sonra Selçuklu Devleti'nin son büyük hükümdarı Sultan Sançar (1118-1157) tahta çıktı. Gurlular'ı, Karahanlılar'ı, Harezmşahlar'ı tekrar vergiye bağladı. Halifenin siyasî gücü ele geçirme çabalarına tekrar son verdi, O'na yalnızca dinî görevleri bıraktı.
Ancak Karahıtaylar'a 1141'de Katvan'da yenildi. Bu yenilgi Sultan Sançar için bir dönüm noktası oldu ve bir daha toplanamadı. 1153 yılında ayaklana göçebe Oğuzlar'a tutsak oldu. Üç yıllık esaretten sonra kurtarılan Sultan Sançar 1157 yılında 72 yaşında iken öldü.