Türkiye’de bugün yaşanan gelişmelerden sonra milyonlarca vatandaş askeri darbenin ne demek olduğunu merak etti. Peki askeri darbe nedir, Türkiye’de ne zaman askeri darbe oldu. Bugün Türkiye’de darbe mi oldu? Bütün merak ettikleriniz haberimizde. Askeri darbe Hükümetin başarısız olduğu durumlarda yönetimden memnun kalmayan askeri kuvvetlerin silah zoruyla el koyması anlamına da gelmektedir.
Askerî darbe ya da darbe askerin yönetime el koyması anlamına gelmektedir. Bir ülke de demokrasiye el konulan yönetim şekli olup, ülkenin gerilemesinin baş sebebidir. Hükümetin başarısız olduğu durumlarda yönetimden memnun kalmayan askeri kuvvetlerin silah zoruyla el koyması anlamına da gelmektedir. Cuntacılar tarafından askeri darbelerin başlıca sebebi olarak gösterilir. Çoğu zaman ordu tarafından demokrasiye konulan muhtıralar da darbe ile sonuçlanabilmektedir. Darbeyi savunan şahıslar genel anlamda ordunun düzenleyecekleri eylemlere karşılık taraf bildirmeme konusu ve kalmasını fırsat bilerek iktidarı ele geçirmeye çalışmaktadır,ülkenin yöneticisini devirir; radyo, TV gibi iletişim kanallarını işgal ederek hükûmet daireleri üzerinde otorite kurar; elektrik santralleri gibi temel altyapı tesislerini kontrol altına alır. Darbe akabinde yönetime al koyan ordu, yeni kurulacak olan hükûmetin şekli sorunuyla baş etmek durumundadır. Amerika'da yaşanan darbe olaylarından sonra değişik rütbede askerlerden oluşan cunta yönetimi oldukça yaygındır. Afrika'da ve Türkiye'de ise cunta ile birlikte çalışacak devrimci bir meclis oluşturma ve bu meclis üyelerinin de cunta tarafından seçilmesi yöntemi kullanılır. 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 darbeleri ile yönetimi ele geçiren cuntalar olan Milli Birlik Komitesi ya da Milli Güvenlik Kurulu, ülkeyi mutlak biçimde yönetmiş; aynı zamanda Kurucu Meclis ya da Danışma Meclisi adıyla cunta tarafından seçilen sivil temsilcilerin olduğu ancak MBK ya da MGK karşısında bir hayli zayıf bir de meclis oluşturulmuştur.
JANDARMA OKULLAR KOMUTANI GÖZALTINDA
Jandarma Okullar Komutanı Tuğgeneral Sadık Köroğlu Beytepe'de gözaltına alındı.
ERZİNCAN'DA 3. ORDU HAREKAT KURMAY BAŞKANI GÖZALTINDA
3. Ordu Harekat Kurmay Başkanı Tuğgeneral Ekrem Çağlar'ın, Erzincan'da gözaltına alındığı bildirildi.
ARDAHAN'DA GÖZALTILAR
Ardahan Garnizon ve 25. Hudut Tugay Komutanı Tuğgeneral Kargın yakalandı.
BURSA JANDARMA ALAY KOMUTANI GÖZALTINDA
Bursa Emniyet Müdürlüğü ekipleri, Cumhuriyet Başsavcılığı'nın talimatıyla harekete geçti. Bursa ve Jandarma Bölge Komutanlığı sorumluluk sahasında herhangi bir olay ya da kalkışma yaşanmazken, gerginlikle ilgili görev listesinde olduğu öğrenilen Bursa Jandarma Komutanı Albay Yurdakul Akkuş'un gözaltına alındığı iddia edildi.
Jandarmada görevli bir uzman çavuşun da gözaltında olduğu öne sürüldü. Soruşturma sürdürülüyor.
AKDENİZ BÖLGE KOMUTANI GÖZALTINDA
Mersin Cumhuriyet Başsavcılığı’nın kararıyla darbe girişiminde bulunduğu öne sürülen Mersin Garnizon Komutanı ve Akdeniz Bölge Komutanı Tuğamiral Nejat Atilla Demirhan gözaltına alındı. Kelepçelenen Demirhan’a telsiz verdiği ileri sürülen Güvenlik Şube Eski Müdürü Hasan Basri Dağdelen de yakalandı. Dağdelen’in yüzünün kan içinde olması dikkat çekti.
TELSİZİ KULLANDIRDI
Ekipleri karargaha giderek Nejat Atilla Demirhan ile görüştüğü ve kendisine ait polis telsizi kullanması için verdiği iddia edilen Güvenlik Şube Eski Müdürü Hasan Basri Dağdelen’i de gözaltına aldı. Zırhlı araç ile Emniyet Müdürlüğüne getirilen Dağdelen’in yüzünün kanlar içinde olduğu görüldü.
HATAY'DA TUĞGENERAL HASAN POLAT GÖZALTINDA
Hatay'daki 39'uncu Mekanize Piyade Tugay Komutanı ve Garnizon Komutanı Tuğgeneral Hasan Polat gözaltına alındı.
BAKIRKÖY SAVCILIĞI'NDAN AÇIKLAMA
Bakırköy Cumhuriyet Savcılığı'ndan yapılan açıklamada "1 üstteğmen, 1 astsubay,7 asker gözaltında adliyeye getirildi. 3 tank muhafaza altına alındı" denildi.
BOĞAZİÇİ KÖPRÜSÜ'NDEKİ ASKERLER TESLİM OLDU
Boğaziçi Köprüsü'nü işgal eden ve araç trafiğine kapatan askerler ile köprü çevresinde önlem alan polisler arasında sabah saatlerinde çatışma çıktı.
Çatışmanın ardından yaklaşık 50 asker, polise teslim oldu. Polislerin gözaltı işlemi yaptığı sırada, köprü yakınında bekleyen vatandaşlar askerlere saldırdı. Vatandaşlar, polisler tarafından engellendi. Daha sonra köprüdeki 5 tankın üzerine çıkan vatandaşlar, sevinç gösterisinde bulundu.
ATATÜRK HAVALİMANI'NDA 55 ASKER GÖZALTINDA
ATATÜRK Havalimanı’nda askeri darbe girişimi kapsamında polis 55 askeri gözaltına aldı. Gözaltına alınan askerler Özel Harekat Polisi eskortu eşliğinde İstanbul İl Emniyet Müdürlüğü’ne götürülecek.
ÜSKÜDAR'DA 25 ASKER GÖZALTINDA
Üsküdar Çevik Kuvvet önüne gelen 25 asker polis tarafından gözaltına alındı. Bazı askerlere ters kelepçe yapıldığı görüldü.
TÜRK TELEKOM BİNASINA GİREN ASKERLER TESLİM OLDU
Kadıköy'de Türk Telekom binasına girerek polisle çatışan darbeci askerler teslim oldu.
Kadıköy Acıbadem Caddesi'ni kapatarak Türk Telekom binasına giren darbeci askerler sabaha kadar polislerle çatıştı. Türk Telekom binasına konuşlanan yaklaşık 20 civarında asker saatler süren çatışmaların ardından teslim oldu.
TRT'NİN HARBİYE BİNASINI İŞGAL EDEN ASKERLER TESLİM OLDU
TTRT'nin Harbiye'deki binasına gece giren askerler, çalışanları binadan çıkarmadı. Zaman zaman polislerle çatışmaya giren askerler, sabah saatlerinde binadan çıkarak polise teslim oldu.
Askerler gözaltına alındıktan sonra TRT binasına giren polisler, herhangi bir tuzaklama yapılma ihtimaline karşı arama ve inceleme yaptı. Yapılan aramada, herhangi bir bulguya rastlanmadı.
Bu arada, Dolmabahçe'deki Başbakanlık Çalışma Ofisi'nin işgal edileceği ihbarını alan polis ekipleri, bu bölgede önlem aldı. Öte yandan, Boğaziçi Köprüsü'nü işgal eden askerlerin teslim olmasının ardından polisler, köprü üzerindeki askeri araçlarda arama ve inceleme yaptı. Askeri araçta bir askerin cesedi bulundu.
MALTEPE'DE 6 ÜST RÜTBELİ GÖZALTINDA
Maltepe’de bulunan Nurettin Baransel Kışlası önüne yüzlerce kişi akın etti. Kışlanın kapısına tank çıkışını engellemek için kamyonlar parkedildi. Polisin kışlada yaptığı operasyonda 6 üst rütbeli subayın gözaltına alındığı öğrenildi.
KULELİ ASKERİ LİSESİ'NİN 80 ÖĞRENCİSİ DE GÖZALTINDA
KULELİ Askeri Lisesi’nin 80 öğrencisinin darbe girişimine katıldıkları gerekçesiyle gözaltına alındığı bildirildi. Edinilen bilgiye göre Lise’den çıkan bir grup öğrenci dün gece Çengel Karakolu’nun askerlere teslim edilme talebinin reddedilmesi üzerine polis merkezine gelip ele geçirdi. İlerleyen saatlerde polis merkezi darbe girişimcisi öğrencilerden geri alındı. Polis merkezinin el değiştirmesi sırasında ve sonrasında Kuleli Askeri Lisesi’ne giden polis toplam 80 kişiyi gözaltına aldı.
İZMİR'DE RÜTBELİ ASKERLER
İzmir'de aralarında albay ve 2 yarbayın bulunduğu askeri personel ile Ege Ordu Komutanlığı Kurmay Başkanı Tümgeneral Memduh Hakbilen gözaltına alındı.
Ege Ordu Komutanlığı Kurmay Başkanı Tümgeneral Memduh Hakbilen
* İZMİR: 18 asker gözaltına alındı. Ege Ordusu Kurmay Başkanı Tümgeneral Memduh Hakbilen Ege Ordu Komutan Yardımcısı Tuğgeneral Memduh Hakbilen, Tuğamiral Halil İbrahim Yıldız, 57’nci Topçu Tugayı Komutanı Tuğgeneral Mehmet Nuri Başol, 2. Ana Jet Üs Kurmay Başkanı Kurmay Albay Ramazan Elmas, Albay Ramazan Gencer, Albay Oksal Çelik, Albay Alican Özcan, Albay Yener Karaduman, 2. Komando Tugay Kurmay Başkanı Kurmay Yarbay Bülent Eryılmaz, Yarbay Faik Baran, Kurmay Pilot Binbaşı Fatih Sarıçay, Yüzbaşı Kadir Silay, Üsteğmen Yasin Yılmaz, Teğmen Rıdvan Mecnur, Astsubay Taner Çakal, Astsubay Cihangir Özcan, Uzman Çavuş Hakan Yalçın,, Yüzbaşı Eser Birgül, Deniz Yüzbaşı Haldun Gülmez, Astsubay Mehmet Doğru gözaltına alındı. Marmaris’e 3 helikopter Çiğli’den gitti. İzmir’in Narlıdere İlçesi’ndeki Ege Ordu Komutanlığı nizamiyesinin belediye otobüsü ve TOMA ile kapatıldı. Ege Ordu Komutanlığı’ndan askeri araç çıkışı durduruldu.
* KOCAELİ: Donanma Komutanlığı Harekat Başkanlığı görevlisi Tuğamiral Tezcan Kızılelma, Tuğamiral Sinan Azmi Tosun, Tuğamiral Hayrettin İmral , 1 Albay için yakalama kararı verildi, 34 asker gözaltına alındı. Tanklar kışlalardan çıktı. Polis müdahale ederek durdurdu ve el koydu.
* BALIKESİR: Bakım Okulu ve Eğitim Merkezi Komutanı Tümgeneral Mehmet Akyürek gözaltına alındı.
* ADANA: TÜRK-ABD Ortak Savunma Tesisi olan Adana’daki İncirlik Hava Üssü’ndeki 10’uncu Tanker Üs Komutanı Hava Pilot Tuğgeneral Bekir Ercan Van, Topçu Kurmay Albay Turgut Çelebi, 1 albay, üsteğmen rütbesinde 2 askeri hakim gözaltına alındı.
* MUĞLA: Aksaz Demiz Üs Komutanı Tuğamiral Namık Alper gözaltına alındı.
* HAKKARİ: Bolu Komando Tugay Komutanı Tuğgeneral İsmail Güneşer, Hakkari İl Jandarma Komutanı Kıdemli Albay Demiray Demirci gözaltına alındı.
* ISPARTA: Eğirdir Dağ Komando Tugayı Komutanı Tümgeneral Metin Akkaya ile Isparta Garnizon Komutanı Tuğgeneral Mustafa Kurutmaz gözaltına alındı.
* ERZİNCAN: 3. Ordu Harekat Kurmay Başkanı Tuğgeneral Ekrem Çağlar gözaltına alındı.
* AMASYA: 15’İNCİ Piyade Eğitim Tugay Komatanı Tuğgeneral Mustafa Yılmaz gözaltına alındı.
* SİVAS: 5’inci Piyade Er Eğitim Tugay Komutanı Tuğgeneral Fatih Celalettin Sağır gözaltına alındı.
* MERSİN: Garnizon Komutanı ve Akdeniz Bölge Komutanı Tuğamiral Nejat Atilla Demirhan ile İl Emniyet Müdürlüğü Güvenlik Şube Eski Müdürü Hasan Basri Dağdelen.
* HATAY: 9’uncu Mekanize Piyade Tugay Komutanı Tuğgeneral Hasan Polat ile Kayseri’den Hatay Havaalanı’na gelen kargo uçağındaki 6 askeri personel.
* ÇANAKKALE: Boğaz ve Garnizon Komatanı Tuğamiral Serdar Ahmet Gündoğdu gözaltına alındı.
* KONYA: Konya 3. Ana Jet Üs Komutanı Tümgeneral Haluk Şahan için yakalama kararı verildi. Jandarma Bölge Komutanlığı Kurmay Başkanı Albay Mustafa Sakaoğlu gözaltına alındı.
* ESKİŞEHİR: Muharip Hava Kuvveti ve Hava Füze Savunma Komutanlığı Kurmay Başkanı Tümgeneral Suat Murat Semiz ile 1’inci Birleştirilmiş Hava Harekat Merkezi Komutanı Tuğgeneral Recep Ünal, 1’inci Ana Jet Üs Komutanı Tuğgeneral Dursun Pak gözaltına alındı.
* KIRKLARELİ: 55. Mekanize Piyade Tugay Komutanı Tuğgeneral Bekir Koçak ve Lüleburgaz 65. Mekanize Piyade Komutanı Tuğgeneral Cemalettin Doğun gözaltına alındı.
* TOKAT: Tokat Jandarma Bölge Komutanı Tuğgeneral Adnan Arslan gözaltına alındı.
* MANİSA: Manisa Garnizon Komutanı Tuğgeneral Yavuz Ekrem Arslan ve Merkez Komutanı Albay Murat Yıldız gözaltına alındı.
* ŞANLIURFA: 20. Zırhlı Tugay Komutanı Tuğgeneral Metin Alpcan ve 1 subay gözaltına alındı.
* BİTLİS: 10. Komando Tugay Komutanı Tuğgeneral Arif Settar Afşar gözaltına alındı.
* ARDAHAN: 2. Hudut Tugay Komutanı Tuğgeneral Erdem Kargın gözaltına alındı.
* TRABZON: 4. Piyade Tugay Komutan Vekili Kurmay Albay Bahadır Dalgıç gözaltına alındı.
* GAZİANTEP: 5.Zırhlı Tugay Komutanı Tuğgeneral Murat Soysal gözaltına alındı
* BİNGÖL: 49’uncu Komando Tugay Komutanı Tuğgeneral Yunus Kotaman gözaltına alındı.
* EDİRNE: 54. Mekanize Piyade Tugay Komutanı Tuğgeneral Hidayet Arı gözaltına alındı.
* AĞRI: 1’inci Zırhlı Tugay Komutanı Tuğgeneral Mehmet Özan gözaltına alındı.
* MALATYA: Elazığ Yolu üzerindeki 2. Ordu karargahında geceden beri silah sesleri geliyor. Karargaha giriş- çıkış yok. Ak Parti öncülüğünde darbe protestosu yapıldı.
* KAYSERİ: Hava Pilot Albay Erhan Baltacıoğlu izinsiz 6 uçak kaldırdığı için gözaltına alındı. Halk darbe karşıtı protestoda bulundu.
* SAKARYA: Valilik tanklarla basıldı. 69 asker gözaltına alındı.
* KARS: 14. Mekanize Tugay Komutanı Tuğgeneral Ali Avcı, Sarıkamış 9’uncu Komando Tugay Komutanı Tuğgeneral Murat Yetkin gözaltına alındı. Kazım Karabekir Kışlası’ndan çıkan askerlere halk engel oldu. 20 asker gözaltına alındı.
* BURSA: Jandarma Komutanı Albay Yurdakul Akkuş ile 7 asker gözaltına alındı.
* BURDUR: Burdur Garnizon Komutanı ve 58. Piyade Eğitim Alay Komutanı Albay Metin Karagöz gözaltına alındı.
TSK, iç güvenliğin tehdit altında olduğunu ifade ederek zaman zaman sivil yönetime müdahale etmiştir. Bu müdahalelerde temel hukuki dayanak Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu'nun 35. maddesinde yer alan "Madde 35 - Silahlı Kuvvetlerin vazifesi; Türk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmiş olan Türkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktır." hükmü olmuştur. Ancak 12 Eylül Darbesi'nin yargılanması için hazırlanan iddianamede bu maddenin darbeye meşruiyet kazandırmayacağı ve hiçbir kanun maddesinin Anayasa’nın üzerinde olamayacağının altı çizildi. Devlet düzeninin temel kurumlarından TBMM ve tüm hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmak için 35. maddeyi gerekçe göstermenin hukuka aykırılığa kılıf bulma gayreti olduğu aktarıldı.
TSK 1960 ve 1980 yıllarında iki kez yönetime el koymuş, 1971 ve 1997 yıllarında ise postmodern darbe ile hükûmeti istifaya zorlamıştır. Türkiye 1950 yılındaki demokratik seçimlerle çok partili hayata geçiş yaptığı dönemden sonra, millet iradesine dayanan demokratik düzen[4] neredeyse her on yılda bir askeri müdahalelerle kesintiye uğradı.[5] İlki 27 Mayıs 1960'da olmak üzere; 12 Mart 1971'de (muhtıra), 12 Eylül 1980'de, 28 Şubat 1997'de (postmodern darbe) arka arkaya askeri müdahalelere tanık oldu.
Darbeler siyaset tarihinin uzun zamandır bir parçasıdır. Örneğin Roma İmparatoru Jül Sezar bir darbe kurbanı olmuştur ve bazı Roma imparatorları iktidara darbeyle gelmiştir. 1799'da Napolyon da Fransa'da iktidarı bir darbeyle ele geçirmişti. Antik Yunan ve Hindistan kentlerinde darbeler fazlasıyla yaygındı.
Askerî darbeler 20. yüzyılda yaygın biçimde Latin Amerika'da Arjantin, Şili, Asya'da Birmanya, Afrika'da ve Avrupa'da Yunanistan, Asya'da Türkiye gibi özellikle gelişmekte olan ülkelerde gözlenmiştir. 20. asrın sonlarına doğru darbeler başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere dünyada bir hayli yayınlaştı: Latin Amerika'da, Asya'da, Afrika'da, Avrupa'da. 1980'lerden sonra darbeler daha az sıklıkta görülmeye başlandı. Hükûmetlerin sosyal ve ekonomik sorunları çözmekte yaşadıkları sorunlar ve dolayısıyla ortaya çıkan yeni sorunlar bu darbelerin başlıca sebeplerini oluşturmaktadır.
Bütün bu görünür sebeplerin yanında darbeler ayrıca güçlü devletler tarafından zayıf ve küçük devletler üzerindeki emellerini gerçekleştirmede etkili bir silah olarak kullanılmaktadır. Bunun en canlı örneği Şili'de Salvador Allende hükûmetinin devrilmesi ve Allende'nin öldürülmesiyle sonuçlanan darbedeki ABD ve CIA etkisinde görülebilir.
2002'de Venezuela'da oy çokluğu ile seçilmiş olan Hugo Chavez'e karşı ABD destekli bir darbe yapıldı; darbe başarılıydı ama hemen yıkıldı. Darbenin etkisi Chavez yanlısı halk gösterileri, ordunun Chavez yanlısı tutumu sebebiyle kolayca ortadan kalktı. Chavez darbeden 2 gün sonra yeniden iktidarı ele geçirdi, askerî cunta dağıtıldı. Bu gibi durumlarda halk gösterilerinin darbeleri ters çevirebileceği ve istedikleri liderleri geri getirip iktidara oturtabilecekleri anlaşılmış oldu. Hatta bu olaydan sonra Chavez'e yönelik halk desteğinin daha da artması darbeden istenilen sonucun tam aksine bir gelişme oldu.