Osman Nuri CERİT / ANKARA
ABD’nin hukuksuz bir kararla Türkiye’yi F-35 Programı’ndan çıkardığını açıklaması, tek taraflı bu yaptırımın meşruiyetini de tartışmaya açtı. Müşterek Taarruz Uçağı F-35 Programı başlatılırken, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 9 ülke tarafından imzalanan ortak üretim mutabakatı, taraf ülkelerin parlamentolarında da görüşülerek yasal statü kazandı. TBMM’de kabul edilen mutabakat 31 Mayıs 2008 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
KARAR KOMİSYONDA
Süreç içinde üç ülkenin daha katılımıyla ortak üye sayısı 12’ye çıkan Müşterek Taarruz Uçağı F-35 Programı’na ilişkin mutabakatta, ortaklar arasında yaşanacak anlaşmazlıkların nasıl çözüme kavuşturulacağına ilişkin özel madde de bulunuyor. Mutabakat metnine göre ABD’nin, ülkelerden her hangi birinin ortaklığını askıya alması, ortaklıktan çıkarması veya sözleşmeleri yapılmış uçakların teslimatını engellemesi gibi bir yetkisi bulunmuyor. Bir başka ifadeyle ABD, herhangi bir ortağa karşı F-35 Programı’na yönelik tek taraflı yaptırım uygulama hakkına sahip değil. Proje ortakları arasında yaşanacak anlaşmazlıklarda yetkili tek makam ise mutabakatta imzası bulunan ülkelerin temsilcilerinden oluşan komisyona verilmiş durumda. Her ülkeden bir temsilcinin bulunduğu komisyon, anlaşmazlığa konu durumu değerlendirerek oybirliğiyle karar veriyor.
Önce 'yaptırım yok' dedi, sonra 'bakıyoruz' dedi
ABD Başkanı Donald Trump, Oval Ofis'te Türkiye'nin S-400'leri almasıyla ilgili bir değerlendirme yaptı. Trump, Türkiye'ye şu anda yaptırım arayışında olunmadığını söyledi. Trump, bu açıklamadan 45 dakika sonra ağız değiştirerek yeni bir açıklama yaptı. Hollanda Başbakanı Mark Rutte'yi Beyaz Saray'da kabul eden Trump, Türkiye ile ilgili kısa süre önce yaptığı açıklamadan farklı bir değerlendirme yaparak, "Türkiye'ye yaptırımları göz ardı mı ediyorsunuz?" şeklindeki soruya, şu yanıtı verdi:
ZOR BİR DURUM
"Buna bakıyoruz. Birçok bakımdan çok zor bir durum. Önceki yönetim bu konuda daha iyisini yapabilirdi. Türkiye bağlamında önceki yönetim çok büyük hatalar yaptı. Şu anda buna bakıyoruz, ne yapabileceğimize bakıyoruz. Henüz açıklamadık." Trump, bu açıklamasından kısa süre önce, "Türkiye'ye yaptırım getirecek misiniz?" şeklindeki bir soru üzerine, "Hayır. Şu anda buna bakmıyoruz" demişti. Öte yandan Trump, Hürmüz Boğazı'nda İran'a ait bir insansız hava aracını düşürdüklerini açıkladı.
Yasada açık ve net
TBMM’de 31 Mayıs 2008'de kabul edilen Müşterek Taarruz Uçağı F-35 Programı Mutabakatı'na göre katılımcılar arasında ortaya çıkacak uyuşmazlıkların söz konusu komisyon tarafından görüşülerek çözüme kavuşturulacağı belirtiliyor.
Türkiye’nin NATO’ya katkısı çok derin
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Türkiye’nin S-400 alımına ilişkin değerlendirmelerde bulundu: “Ne tür savunma sistemlerini alacaklarına her bir ülke kendisi karar verir. Bizim için önemli olan bu sistemlerin NATO sistemleriyle uyumlu çalışıp çalışmamasıdır. S-400 sistemleri NATO’ya entegre olmayacak. Türkiye’nin NATO’ya katkısı ve NATO’nun Türkiye ile iş birliği, F-35’lerden çok daha derin ve kapsamlıdır. S-400 meselesini küçümsemiyorum ancak bir NATO müttefiki olarak Türkiye S-400’den çok daha fazlasıdır. Türkiye, DEAŞ’la mücadelede anahtar bir müttefiktir. Bir NATO müttefiki olarak Türkiye, S-400’den çok daha fazlasıdır. Türkiye NATO’nun hava savunma sisteminin entegre bir parçasıydı, öyle olmaya da devam edecek.”