DURSUN TOPÇU
Kültür Yolu Festivallerinin 16. ve son durağı olan Antalya'nın tarih kokan atmosferine bir kez daha tanık olmak isteyenlerin en fazla merak ettiği antik kentlerden biri de Perge. Antalya'nın 18 kilometre doğusunda Aksu İlçesi sınırları içinde bulunan Perge, 7 bin yıl geriye giden tarihi ile ziyaretçilerine adeta bir zaman yolculuğu vaat ediyor. UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne de eklenen antik kentte kazı çalışmalarının 12 ay devam ettiğini duymak sevindirici. Perge Antik Kenti'ni, Kazı Başkanı Prof. Dr. Sedef Çokay Kepçe ile Perge Antik Kenti bilet satış gişesi önünde buluştuk. Antik kentle ilgili merak ettiğimiz ne varsa biz sorduk, Sedef Hoca büyük bir içtenlikle cevapladı.
Bu bölgenin adı nedir ve Perge'yi diğer antik kentlerden ayıran bir özellik var mı?
Pamfilya bölgesi olarak adlandırılan coğrafyada inşa edilen Perge Antik Kenti'nin diğer antik kentlerden ayıran en büyük özelliği şehri çevreleyen çok düzgün sur duvarları içinde sınırlanmış toplu bir yerleşim olması. Kuzey Güney doğrultusunda inşa edilen ve zaman içinde büyüyen kentin tüm kapıları günümüze ulaşmış. Çok basit tanımlanabilir bir yapı.
Perge'nin inşa tarihi kaçıncı yüzyıl olarak söylenebilir?
Kapıdan girdiğimizde kuzey, yani ana kapıdan girildiğinde görünen yapı Akropolis olarak adlandırılıyor. Akropolis'te yapılan çalışmalarda M.Ö. 5. bin yılda tarihlenen mezarlar bulundu. Dolayısıyla Perge'nin tarihi, kuzeyde görünen kalıntıların büyük çoğu Roma İmparatorluğu, geç antik dönem, M.S. 2, 3, 4, 5. yüzyıl ama aslında buradaki yerleşme, toplamda 7 bin yıllık bir geçmişe gidiyor diyebiliyoruz. Sonra kesintisiz bir yerleşim var.
7 bin yıl geriye gitmesi çok önemli değil mi?
Evet tabi. Anadolu'da yaşayan Hitit uygarlığını biliyoruz. Çorum'da Boğazköy'de yapılan kazılarda tunçtan bir tablet bulundu. Bu bir antlaşma metni, bizden çok uzak bir coğrafyada ve o antlaşma metninde, sınır kenti olarak Parha adında bir yerleşimden bahsediliyor. Bu Parha Kastarja Nehri yanında diyor. Parha'yı Perge ile özdeşleştirecek olursak, Aksu'nun antik adı Kestros. Dolayısıyla Kastarja, Parha, Perge, Kestros benzerliği dil bilimciler tarafından kabul gören bir durum. Dolayısıyla bizim Perge'mizin, biz arkelojik olarak çok somut belgeler bulamamış olsak da Hititler döneminde de bir yerleşmenin olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Kaçıncı yüzyıla kadar bu antik kentte yaşam devam etti?
M.S. 10. yüzyıla kadar Akrapolis'te yerleşim devam ediyor, aralıksız. Ama arada bizim Helenistik dönem olarak tanımladığımız M.Ö. 3. yüzyıl civarında kent aşağıda bulunan ovaya doğru ilerlemiş. Kentin girişindeki kuleler M.Ö. 2. yüzyılda kentin ortasındaki giriş kapısı. Kentin güneyden giriş kapısı. 4. yüzyılda kent aynı doğrultuda biraz daha büyüyünce surları da güneye kadar alıyorlar. O zaman 2. Bir kent kapısı daha inşa ediliyor. Bu arada Roma İmparatoru, İmparator Adriyanus zamanında da Plancia Magna isimli hayırsever bir kadın imparatorun maddi desteğini sağlayabilmek için Helenistik kulelerin arkasında avlu yapısı inşa ettirmiş. Ve buraya kentin kurucularının heykellerini yerleştirtiyor. Böylece burada kapalı bir sergileme mekânı oluşuyor.
Kentin su ihtiyacı Kastarja ismindeki nehirden mi sağlanıyor?
Hayır, Kestros Nehri aslında bir ulaşım yolu. Perge Antik Kenti'nin Kuzey batısında Düden Şelalesi var. Buradan borularla Düden ve Kurşunlu'dan kente su getiriliyor. Akropolis'te Kestros ismi ile bilinen büyük bir çeşme var. Bu çeşme zarif detayları ve antik dönemin su mimarisini yansıtması nedeniyle çok önemlidir. Bu çeşmeden akan su, kenti boydan boya kuzeyden güneye, doğudan batıya kat ediyor. Biz bu su kanalını açtık ve gördüğünüz gibi artık akıyor.
Kentteki yaşamdan söz eder misiniz?
Kuzey Güney doğrultusundaki yol üzerinde dükkânlar sıralanıyor. Helenistik kulelerin hemen yanında et ve balık gibi o zamanın lüks tüketim ürünlerini satan makelyum yapısı bulunuyor.
Kentin en gösterişli ya da zengin dönemi kaçıncı yüzyıl?
Kentin 2. yükselişi yani 2. yüzyıldan sonra. Kent, Hristiyanlık döneminde de büyük önem kazanıyor. Kent, metropolit haline geliyor. Perge metropoliti günümüzde de İstanbul'da var. Bir ara Side ile yarışıyorlardı. Hatta bir ara Silyon'a geçiyor ama Perge Metropoliti'i olarak geçiyor. Bizim hem aşağı şehirde hem yukarı şehirde 7 kilise ve bir piskoposluk sarayı var.
Kentin ismi İncil'de geçiyor mu?
Hristiyanlığın en önemli figürlerinden biri olarak kabul edilen Aziz Pavlus, kendisi Hristiyanlığı yayan rahiplerdendir. Aziz Pavlus, Kestros yolunu kullanarak Perge'ye gelip, Perge'den Yalvaç'a gidiyor. Pavlus, Hristiyanlık dinini yaymak için kullanıyor bu yolu. Perge ismi İncil'de yazılı olmasından dolayı şehir ve akarsu, Hristiyanlığın kutsal mekânlarından biri olarak kabul ediliyor. Roma'da İmparator Nero tarafından başı kesilerek öldürülen Pavlus'un Perge'de vaaz verdiği de biliniyor.
Ticaret nasıl yapılıyordu?
Pamfilya'nın başkenti olması ve bereketli bir ovada yer alması Perge'ye büyük zenginlik katmış. Kentte ticaret Kestros Nehri sayesinde yapılıyor. Side Antik Kenti gibi deniz kenarında değil, ancak denize açılan bir nehir limanı mevcut. Antik çağ kaynakları bize nehir limanının gemilerle gidiş gelişe uygun olduğunu söylüyor.
Diğer antik şehirlerde olduğu gibi tiyatro ve stadyum var mı?
Var. Roma İmparatorluğu'nun görkemli günlerinde düzenlenen gösterilere ve spor müsabakalarına ev sahipliği yapan tiyatro ve stadyum yapısı mevcut. Tiyatro M.S. 4. yüzyıla kadar işlev görmüş. Şu an yenileme sebebiyle kapalı. Hemen antik tiyatronun kuzey doğusunda stadyum yapısı var. Stadyum içinde sonradan yapılan, amfi tiyatro olarak kullanılan bir alan da bulunuyor.
Perge'nin yüzde kaçı gün yüzüne çıkarıldı?
Stadyum altındaki dükkânları gün yüzüne çıkarıyoruz. Şu anda ekiplerimiz burada çalışma yürütüyor. Ayrıca yine Helenistik döneme ait kulelerde tamirat anlamında çalışma yapıyoruz. Perge'nin yüzde 17'si gün yüzüne çıkarıldı diyebilirim.
Perge'ye görmek isteyenler nasıl ulaşabilir?
Antalya metrosunun Aksu durağında indiğinizde Perge'ye ulaşabilirsiniz. Hatta belki de dünyada metro ile gidilen tek antik kent burası. Bu arada Antalya Kültür Yolu Festivali kapsamında antik kentte rehberli geziler yapıyoruz.
Son olarak ne söylemek istersiniz?
Antalya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen eserler ve heykellerin çoğunluğu Perge Antik Kenti'nden elde edildi. Bu anlamda Perge'yi daha iyi anlamak için okuyucularınıza Antalya Arkeoloji Müzesi'ni gezmelerini öneriyorum. Sonrasında ise herkesi Perge'nin büyülü antik dünyasına davet ediyoruz.