Merve Kantarcı Çulha
Bittim, tükendim, hiçbir şey yapmak istemiyorum, her şey boş geliyor... Bu tarz cümleleri zaman zaman yetişkinlerden ve ergenlerden sık duyuyoruz. Peki, tükenmişlik sendromuna yakalanmış olabilir misiniz?
Merve Kantarcı Çulha'ya açıklamalarda bulunan Psikolojik Danışman Doç. Dr. Mehmet Kaya, "Tükenmişlik sendromunu hem ergenin hem de ebeveynlerin fark etmesi kolay değildir çünkü yavaş ve sinsi ilerleyen bir problem durumudur." dedi. Peki, tükenmişlik sendromu nedir, nasıl geçer, özellikle ergenler için ne yapmak gerekir?
Ergenlik döneminde olanlarda tükenmişlik sendromu sık görülüyor. Neden böyle, ergenlik nasıl bir dönem?
Ergenlik; bir yetişkinliğe hazırlık dönemidir. Dönemin doğası itibarıyla bir kimlik (toplumsal, mesleki, cinsel) kazanma çabası içerisinde olan ergen, nasıl birisi olacağına karar vermek için yoğun bir şekilde kendini arar. Bir taraftan kendisini ararken bir taraftan da ebeveynlerinin, çevresindeki önemli yetişkinlerin ve arkadaşlarının ondan beklentilerinin yoğun stresini yaşar. Artık kendisine bir gelecek inşa etmelidir. Bu stresini dışarıya yansıtsa da yansıtmasa da birçok ergen içten içe yaşar.
Kendine, ailesine ve arkadaşlarına kendini kanıtlamak ister. Bu açıdan yaşamın en zor dönemlerinden biridir. Duygusal açıdan keskin iniş çıkışlarının ve anlık duygu değişimlerinin çok olduğu bir yaşam dilimidir. Hormonal yapısı da bunu destekler. Bu kadar hızlı duygu değişimleri çevresiyle olan ilişkilerini de çoğu kez olumsuz etkiler.
Tükenmişlik sendromunun nedenleri neler?
Yolunda gitmeyen ilişkiler de bir başka stres kaynağı olarak ergenin hayatında yerini alır. Son dönemin popüler kavramlarından biri olan "Tükenmişlik"; her ne kadar çeşitli meslek gruplarındaki bireyler üzerinde yürütülen araştırmalarla çoğu kez karşımıza çıkmış olsa da yapısı itibarıyla yoğun stresten kaynaklanan, başarısızlık duygusu, karamsarlık, yorgunluk ve bitkinlikle kendini gösteren bir problem durumudur. Bu yönleriyle son dönemde ergenlerde sıkça karşılaşılan bir problem durumu olması pek de sürpriz değildir.
Tükenmişlik sendromuna yakalanan ergenler nasıl davranır?
Tükenmişlik, dönemin gereği olarak arkadaşlarıyla daha fazla vakit geçirmek için çaba sarf etmesi gereken ergenin, kabuğuna çekilmeye başlaması okul başarısının düşmesi gibi durumlarla kendini gösterir.
Sorumluluklarından bunalan ergen yetersizlik duygularıyla birlikte okuldan ve yapacağı işlerden uzaklaşır. Özellikle de otoriter ve mükemmeliyetçi tutumun hâkim olduğu ailelerde yetişen, ergenden beklentinin çok olduğu ancak ödüllendirme ve takdirin bazen şımarmasın, bazen de eksik görelim de çıtayı daha da yükseltsin denerek verilmediği bir iklimde yetişen ergen, onca çabasının takdir ve değer görmemesi, desteklenmemesi ile çaresizlik, anlamsızlık ve boşluk duygularına kapılabilir. Bu duyguları için somut bir neden bulamayan ergen bazen mutsuzluğunu aşmak için aşırı boşvermiş ve savruk davranabilir olmadık harcamalar ve haz kaynaklarına yönelerek mutsuzluğunu gidermek için nafile bir çaba içerisine girebilir.
Hangi belirtiler tükenmişlik sendromuna işaret?
Eğer ergende son dönemde; sürekli yorgunluk ve bitkin görünme, okul başarısında düşüş, kızgınlık, karamsarlık, içe dönüklük, özgüvende düşüş, okula ve hayata ilişkin olumsuz düşüncelere kapılma, basit işleri bile yarım bırakma, sosyal çekilme, unutma ve dalgınlık gibi belirtileri gözlemliyorsa ebeveynler tükenmişlik sendromu ile ilgili testlerin uygulanması için okul psikolojik danışmanlarına başvurmalıdır.
Bazen tükenmişlik sendromunun ilerlemiş olduğu durumlarda psikiyatrist müdahalesi dahi gerekebilmektedir.
Peki, ergenlikteki tükenmişlikle baş etmek için ne yapılmalı?
Öncelikli olarak adını tükenmişlik koysa da koymasa da kendinde bahsettiğimiz duyguları, yılgınlığı ve bitkinliği fark eden ergen, kendinde sorun olduğunu kabul etmeli ve bu böyle gitmez diyerek değişim için çaba göstermeli.
Sosyal destek kaynakları aktif hale getirilmeli. Ergen için en önemli destek kaynağı arkadaşlarıdır. Bu yüzden evin dışında zaman geçirmek ve sosyalleşmek için ekstra çaba göstermeli. Bunun için yeni insanlarla tanışabileceği ve ilgilerini test edebileceği yeni hobiler edinmek faydalı olabilir.
Okulun ve okul başarısının dışında da bir hayat olduğunu fark etmeli. Tüm gelecek inşasını okul üzerine kurmamalı.
Gün be gün artan ve belki kendisinin de farkında olmadığı stresini yatıştırmak için uyku düzeni oluşturmalı, uygun bir beslenme alışkanlığı geliştirmeli ve dinlenmek için kendine zaman ayırmalıdır.
Düzenli spor yapmak hem stresi azaltacaktır hem de hormonal yapıyı düzene sokmada faydalı olacaktır.
Tükenmişlikle ilgili okul psikolojik danışmanından yardım almaktan çekinmemeli. Okul psikolojik danışmanları da problemi aile ile birlikte ele almalıdır çünkü ergeni tükenmişliğe sürükleyen stres kaynaklarından biri de anne baba tutumu olabilir.
Sadece neden olması bakımından değil ailenin sorunun çözümünde en önemli destek kaynaklarından biri olması bakımından da sürecin içerisine dâhil edilmesi faydalı olacaktır.