Merve Kantarcı Çulha
Otizm, doğuştan gelen ve yaşam boyu süren gelişimsel bir farklılıktır. Ailelerin en çok zorluk yaşadığı konulardan biri de bunu kabullenmek ve otizm tanısını belirlemek için destek almak.
Otizmin ergenlikte de fark edilebileceğine dikkat çeken Prof. Dr. Ayşenil Belger, Merve Kantarcı Çulha'nın sorularını yanıtladı.
Otizm nasıl bir farklılık?
Otizm spektrum bozukluğu (OSB), bireylerin iletişim, sosyal etkileşim ve davranış biçimlerinde farklılıklar göstermesine neden olur. Her bireyde etkileri farklı olabilir; bazıları konuşmayabilirken, bazıları belirli alanlarda olağanüstü becerilere sahip olabilir. Hatta süper zekâ olabilir.
Otizmi hep küçük yaşta konuşuyoruz. Peki, bu doğru mu? Ergenlikte de otizm ortaya çıkabilir mi ya da otizmi ergenlikte fark eden aileler ne yapmalı?
Otizm aslında bir hastalık değil. Bir sürü değişik biyolojik mekanizma neticede otizmin semptomlarına yol açabiliyor. Eğer çocukta zekâsını etkileyen bir biyolojik gelişme bozukluğu varsa, genetik bozukluk varsa veya epilepsi gibi hastalıklar varsa hemen anlaşılabiliyor ve daha erken destek alabiliyor.
Ama bir kısmı da sosyal iletişimi farklı fakat süper zekâ olabiliyor. Bir konuda odaklanıp çok başarılı olabiliyor. Ergenlik özellikle sosyal entegrasyonda önemli bir dönem olduğu için orada bir anda böyle güçlük çekmeye başlıyor veya o değişiklikten dolayı sosyalleşmesi, bazı şeyleri öğrenmesi daha zor olabiliyor.
Bu durumda çocuğa sosyal destek verilmesi gerekiyor. Yani kişinin farklı bir ortama ihtiyacı var. Bu tarz kişiler farklı ortamlarda kendisini daha iyi belirliyor. Yani bu nasıl olabilir? Mesela bir iş görüşmesine gidiyor. Ama iş görüşmesinde biraz farklı oluyor. Yani aslında o işi yapsa süper yapacak. Ama görüşmede çok başarılı olamayabiliyor.
Bu tarz kişiler toplantılarda ya da iş görüşmelerinde insanın yüzüne bakmıyor olabilir, konuşması düzgün olmuyor olmayabilir, sosyal iletişim kötü olabilir. Mesela bu yüzden işe alınmıyor. Bu yüzden kişinin kendi farklılığını bilmesi ve destek alması önemli.
Öğrenmesi için nasıl bir ortam buna daha faydalı olabilir bunu düşünmek gerekir. Mesela çok stresli bir ortam veya çok gürültülü bir ortam onları daha çok etkileyebilir. Onun için o ortamları biraz daha daha iyi anlayabilmek lazım. Fakat ergenlikte otizm kesin var. Yani ergenlikte de otizm tanısı fark edilebiliyor.
Çünkü o zamana kadar aile desteğiyle devam etmiş. Bir şekilde anlaşılamamış. Fakat zamanla anlaşılabiliyor. Önceden otizm erkeklerde konuşulurdu. Son 7 senedir hanımefendilerde, kız çocuklarında özellikle erken ergenlikte otizmin tanılarına çok daha fazla dikkat edilmeye başlandı.
Otizm ve şizofreni birbirinden çok farklı. Ama toplumda çok karıştırılıyor. Otizmli bireyin bir olduğu bir ailede şizofrenden de bahsetmek mümkün mü?
Şimdi aslında otizm ve şizofreni farklı. Fakat ikisinin örtüştükleri yerlerde var. Özellikle sosyal iletişimde ikisi de kendini belli ediyor. Hatta ilk bunların tanıları başladığı zaman otizmin adı çocukluk şizofrenisiydi. Yani bizim araştırma alanımızda da 1950'lerde bayağı bunların çok örtüştüğü düşünülüyordu.
Ama biyolojiler tanındıkça bunların aslında çok farklı olduğu fakat örtüşen bilişsel bulgular olduğu kabul ediliyor. Ama sosyal iletişim alanında ikisinde de farklılık var. Birisinin ailesinde otizm, bipolar, şizofreni ve diğer nörolojik bulgular varsa diğer üyelerde de benzer sorunlar görülebilir.
Bir kardeş otistik mesela, diğer kardeş ondan sonra doğdu. Bu durumda aileler diğer kardeşe temkinli mi davranmalı yoksa bunda böyle bir şey yok diyerek mi yola devam mı etmeli?
Çocuğu mutlaka takip etmek gerekir. Yaşının verdiği uyarıları yerine getiriyor mu, tepkileri yerinde mi ailelerin gözlem yapması gerekir. Doğumdan önce ve sonra gelişim takibi çok önemli. Çünkü çocukta farklılık durumu ne kadar erken fark edilirse o kadar erken destek alınabilir.
Bunlar erken duyusal farklılıklar, işitme farklılığı, dikkatini odaklama farklılığı, beslenme farklılığı, sese yönelme farklılığı olabilir. Yani o yaşın tipik davranışları neyse onlarda farklılık varsa ona dikkat etmek lazım.
Çünkü çocuğunuzda otizm veya şizofreni varsa, diğer çocuğunuzda olma ihtimali genetik olarak, ailesel olarak daha yüksek. Hatta otizm varsa başka bir şeyin olması da daha yüksek.
Bir çocuğunuzda şizofreni veya otizm varsa sonrasında doğan çocuğu yakından takip etmekte fayda var. Çünkü erken teşhis ve erken tanının çok faydası var. Yani o beyin bölgelerinin gelişimine yardımcı olabilirsiniz.