Çocukların istekleri karşısında bazen ‘hayır’ demek neredeyse imkânsız hâle gelebiliyor. Bir davranışı sadece ödül alacak diye yapan bir çocuğun hiç bir şey öğrenmediğini belirten Psikolog Derya Yalçınkaya, Mor Papatya’da her hafta yazdığı köşesinde çocuklarda ödül-ceza ve bedel ödetme konusunu işledi.
Yalçınkaya, “Ödül mü bedel ödetme mi öğrenmede daha etkili?” sorusunun cevabını şöyle açıklıyor:
"Ödül ve ceza sisteminde artık ceza yerine bedel ödetme kullanılıyor. Çünkü çocuk bir davranışı neden yapmaması gerektiğini anlayabilmesi için o davranışın bedelini ödemesi gerekiyor.
Her ebeveyn ilk önce disiplinli olmalı. Disiplin denince akla askeriye gibi bir eğitim sistemi geliyor olabilir. Ama disiplin demek bağırmak, zorlamak ve ‘benim dediğim olacak’ demek değildir.
Disiplin; net olmaktır, anne ve babanın tek sesle çocuğa ‘evet’ ya da ‘hayır’ demesidir. Her çocuğun hayatı öğrenirken disipline ihtiyacı vardır. Disiplin bir nevi çocuk için yol haritasıdır."
ÖDÜL NASIL VERİLMELİ?
Ödül; bir çocuğun yapmasını istediğiniz davranışı ardından onaylanmasıdır. Çünkü o davranışının pekişmesi için çocuğun bu anlamda ödüllendirilmesi gerekir.
Onay sözcüklerinden ya da sevgi gösterme davranışlarından oluşan ödüller asla maddi değer içermemelidir. Çünkü maddiyat içeren ödüller zamanla değerini yitirip, uzun vadede yerine getirilemeyecek kadar pahalı eşyalara dönüşebilmektedir. Bu durum çocukları doyumsuzluğa iter. Bundan dolayı ödüller onaylandığını hissettiren aktiviteler, bir yıldız çıkartması ya da ‘aferin sana’, ‘bravo’… gibi kelimeler şeklinde olabilir.
Hediye ile ödül birbirine karıştırılmamalıdır. Hediye maddiyat içerebilir ama ödül gibi sunulmamalıdır.
İkisi aileler tarafından çok karıştırılıyor olup, olması gerekenin; ‘her aile çocuğuna istediği hediyeyi alabilir ama istediği ödülü vermemelidir.’ olduğu bilinmelidir.
Olumlu davranışları bu şekilde takdir etmezsek bir süre sonra bu davranışlar kaybolabilir.
BİR ÇOCUK BİR ŞEYİ ÖDÜL İÇİN YAPIYORSA ÖĞRENEMEMİŞ DEMEKTİR
Bedel ödetme bir davranışı yapmaması gerektiğinin anlaşılması için o davranış ile ilişkili bedelleri içermektedir. Örneğin; haftalığını erken bitiren çocuk annesinden para istediğinde, annesinin bir sonraki haftalığından kısacağını bilmesidir. Buradaki bedel alakalı bir bedeldir.
Biz yetişkinler elektrik faturasını ödemezsek bunun bedeli olarak elektriğimiz kesilir. Bir sonraki faturayı geciktirmeden ödememiz gerektiğini biliriz. Kimsenin elektrik faturasını yatırmadı diye suyunu kesmezler. Yani bedel alakalı bir bedel olmalıdır. Örneğin; çocuk ödevini yapmadı diye onu sizinle geçireceği hafta sonundan mahrum bırakmak alakasız bir bedele örnektir.
Tüm bedel ödetme davranışları sizinle geçirecekleri ‘kaliteli zaman’ dışında kalmalıdır. Unutulmamalıdır ki; bir çocuğun en temel ihtiyacı ‘sevgi’dir.
Ödül ve bedel çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmalıdır. Asla çocuklarınızı tehdit etmeyin ve korkutmayın. Korku ile öğrenilen her bilgi korkmadığı anlarda yaşamaya mahkûmdur.
Bir davranışı sadece ödül alacak diye yapan bir çocuk hiç bir şey öğrenmemiş demektir. Bir çocuk neyi, neden yanlış yaptığını ve neyin bedelini ödediğini bilmelidir.
Her çocuk aynı zaman diliminde öğrenemez, bu yüzden kardeşleri ile kıyaslanmamalıdır. Kısa vadede sizi yoran bu gözlemcilik uzun vadede rahata kavuşturur.