KADİR TEKİN
Bazen otizmli ailelerin maruz kaldığı sorular hem aileleri hem de çocukları zor durumda bırakabiliyor. Oysa otizmin bir eksiklik değil, farklı bir gelişim biçimi olduğunu artık hepimiz biliyoruz. Bu yolculukta ailelere anlayış, destek ve saygı göstermek en önemli görev. Otizmli bir çocuğun ailesi olmak, bazen kelimelerle anlatılamayan bir yolculuk. Otizmli çocuğu olan ailelere asla sorulmaması gereken soruları derledik.
BU SORULARI SORMAYIN
Otizmli çocuğu olan aileler, yargılayan bakışlara rağmen çocuklarının gözlerindeki ışığı korumak için ellerinden geleni yapar. Güçlüdürler, çünkü sevgi onları her gün yeniden ayağa kaldırır. Fakat bazı sorular aileleri yorar.
1. "NE ZAMAN İYİLEŞECEK?"
Otizm bir hastalık değil, nörogelişimsel bir farklılıktır. "İyileşme" gibi bir kavram, çocuğu "bozuk" olarak nitelemek anlamına gelir.
2. "SENCE AŞILAR MI YAPTI?"
Aşılar ve otizm arasında bilimsel hiçbir ilişki yoktur. Bu soru hem bilimsel açıdan geçersiz hem de suçlayıcı bir anlam taşır.
3. "SEN FARK ETMEDİN Mİ?" VEYA "GEBELİKTE BİR ŞEY OLDU MU?"
Bu tür sorular aileyi suçlama veya ihmalkâr hissettirme etkisi yaratır. Anlamaya değil, sorgulamaya yöneliktir.
4. "PEKİ ZEKİ Mİ? BİR DAHİLİK VAR MI?"
Otizm spektrumunda bazı bireyler yüksek becerilere sahip olabilir, ama bu her çocuk için geçerli değildir. Bu soru, çocuğu bir "mucize" olarak görme beklentisi yaratır.
5. "DİĞER ÇOCUKLAR GİBİ OLACAK MI?"
Bu soru, çocuğun farklılığını "problemli" olarak tanımlar. Gelişim süreci her çocuk için özeldir.
6. "SENİN YÜZÜNDEN Mİ OLDU?" VEYA "GENETİK MİYMİŞ?"
Aileye suçluluk yükler. Otizmin nedeni tek bir şeye indirgenemez. Sorgulayıcı ve mahremiyeti ihlal edici bir yaklaşımdır.
7. "SINIFTA DİĞER ÇOCUKLARI RAHATSIZ ETMİYOR MU?"
Bu tür sorular dışlayıcıdır. Otizmli bireylerin eğitim hakkı vardır ve herkes gibi uyum süreci yaşarlar.
8. "HİÇ KONUŞMUYOR MU YANİ?" VEYA "NEDEN GÖZ TEMASI KURMUYOR?"
Bunlar bireysel özelliklerdir, eksiklik değil. Bu sorular çocuğun yetersiz olduğu mesajını taşır.
9. "Benim kuzenin de geç konuşmuştu, sonra normale döndü"
Empati kurmak için söylenir ama otizmi sıradan gelişimsel farklılıklarla kıyaslamak, durumu küçümseyici olabilir.
10. "ÇOK SABIRLISINIZ, BEN OLSAM YAPAMAZDIM"
İyi niyetli gibi görünse de bu ifade, "senin yerinde olmak istemezdim" anlamı taşır. Aileye yük taşıyormuş gibi hissettirebilir.
NE DEMEK DAHA İYİDİR?
Otizmli bireyler ve aileleri hakkında konuşurken önce insana, sonra duruma odaklanmak gerek. Etiketleyen değil, destekleyen dil kullanılmalı.
"Yardımcı olabileceğim bir şey var mı?"
"Anlatmak istersen seni dinlerim."
"Çocuğunuzla ilgili daha fazla bilgi almak isterim, paylaşmak isterseniz."
"Ne kadar sevgi dolu bir ilişkiniz var, gözümden kaçmadı."