ELİF ÇARMAN
Yüzyıllardır koruyucu tılsım olarak kullanılan nazar boncuğunun ardındaki gerçekler şaşırtıyor. Anadolu'dan Orta Doğu'ya, Akdeniz kültürlerinden Orta Asya'ya kadar pek çok medeniyetin ortak bir sembolü nazar boncuğudur.
Mavi, göz şeklindeki nazar boncuğu, yüzyıllardır "kötü göz"den yani nazardan korunma düşüncesiyle evlere, arabalara, bebeklere, hatta hayvanlara kadar her yerde kullanılmaya devam ediyor. Peki nazar boncuğu gerçekten sanıldığı kadar masum mu? Nazar boncuğu, nazardan korur mu yoksa batıl inanç mı? İşte detaylar...
Nazar boncuğunun kökeni Antik Mısır, Mezopotamya ve Yunan medeniyetlerine kadar uzanıyor. Göz sembolü, eski pagan inançlarında kötü ruhları def etmek için kullanılırdı. Bu gelenek zamanla farklı kültürlere yayıldı ve özellikle İslam öncesi Türkler arasında önemli bir yere sahip oldu. Bugün "kültürel miras" olarak görülse de, aslında nazar boncuğu okült (gizemli) ve ezoterik bir geçmişe dayanıyor.
Birçok din âlimi, nazar boncuğu kullanımının şirk riski taşıyabileceğini dile getiriyor. İslam inancında, sadece Allah'ın koruyucu olduğuna inanılırken; bir objenin kötü enerjiyi uzaklaştıracağı düşüncesi, tevhid inancına ters düşebiliyor. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın da zaman zaman yaptığı açıklamalarda, nazar boncuğunun hurafe ve batıl inanç kapsamında değerlendirilmesi gerektiği vurgulanıyor.
Günümüzde nazar boncuğu yalnızca inanç temelli değil; aynı zamanda turistik bir ürün, bir hediyelik eşya ve hatta moda aksesuarı haline geldi. Türkiye'de nazar boncuğu üretimi ve satışı, hem yerel esnaf hem de büyük turizm markaları için ciddi bir gelir kaynağı. Özellikle Kapadokya, İzmir (Nazarköy), Antalya ve İstanbul gibi bölgelerde satışı oldukça yaygın.
Nazar boncuğu, bir tür plasebo etkisi oluşturuyor olabilir. İnsanlar bu tılsımı taşıdıklarında kendilerini daha güvende ve huzurlu hissediyor. Uzmanlar, bu psikolojik rahatlamanın bireyin stres düzeyini azalttığını ve dolaylı yoldan olumlu etkiler sağlayabildiğini söylüyor. Ancak bu durum, nazar boncuğunun bilimsel olarak "koruyucu" olduğu anlamına gelmiyor.
Sonuç olarak; nazar boncuğu kültürel olarak zengin, tarihsel olarak köklü bir sembol. Ancak dinî açıdan tartışmalı, bilimsel temeli olmayan, ticari bir meta haline gelmiş ve ezoterik geçmişi olan bir obje olduğu göz ardı edilmemeli. Nazar boncuğunun masum görünüşünün ardında, inanç, gelenek, psikoloji ve ticaretin iç içe geçtiği daha karmaşık bir yapı bulunuyor. Kullanmak ya da kullanmamak tamamen kişisel tercih. Ama ne olursa olsun, bu küçük objeye yüklenen büyük anlamları sorgulamak, modern bireyin bakış açısını zenginleştirebilir.