Azteklerin baş tanrısı ve inandıkları en yüce tanrı Ometeotl idi. Her şeye kadir, her yerde var olan, evrenin yaratıcısı bu tanrı her şeyin ilk sebebiydi. Kendinde hem eril hem de dişil özellikler barındırmaktaydı ki onun bu tarafları birçok küçük tanrıyla birleşmiştir. Eril yön ateş ve güneş ile ilişkiliyken dişil yön bereket ve arz ile ilişkiliydi. Diğer birçok mitolojide de görülen, doğrudan eylemsiz fakat varlık açısından yüce baş tanrı kavramı, Aztek mitolojisindeki Ometeotl’da da kısmen görülebilir. Örneğin evrenin yaratılışının büyük kısmını çocukları gerçekleştirmiştir. Ometeotl Aztek panteonunda, cennetin 13. ve en yüksek katında yer alırdı. Ayrıca onun bu makamı bebeklerin ruhlarının dünyaya doğmak için indikleri yerdi.
AZTEK KALINTILARINDAN: XİUHTECUHTLİ MASKESİ
Aztek panteonundaki bir sonraki önemli tanrı olarak Tezcatlipoca zikredilebilir zira Azteklere göre ana yaratıcı güçtür. Baş büyücü olarak kabul edilen Tezcatlipoca birçok tanrıyla birlikte tanımlanmıştır; örneğin takvim ve bıçak tanrı Itztli ile.
Aztek panteonundaki bir diğer yaratıcı tanrı da antik ateş tanrısı ola Xiuhtecuhtli’dir. Xiuhtecuhtli Yeni Ateş seremonisindeki yaratıcı ve yeniden doğan tanrıdır ki bu ona, gerek dinî gerek toplumsal açıdan önem katar. Her 52 yılda bir, takvimin son buluşuyla yapılan bu seremonide bir esirin kalbi kurban edilir ve esirin göğsüne yakılan ateşle Xiuhtecuhtli tekrar doğardı.
TLALOC
Başka bir önemli tanrı ise, Aztek panteonunun antik tanrılarından olan, bereket vurgusunu da kavramsal olarak içeren yağmur tanrısı Tlaloc’dur. Aztek uygarlığında tarımın çok önemli olması sebebiyle, Tlaloc toprağa bereket getiren tanrı olarak çok önemliydi. Nitekim Tlaloc’un türbesi (kutsal saklama yeri, shrine) Templo Mayor’da Huitzilopochtli’ninkiyle birlikte bulunurdu. Diğer Aztek tanrılarında olduğu gibi Tlaloc da başka tanrılarla yakından ilişkilidir; bunlar rüzgâr tanrı Ehécatl, su tanrıçası Chalchiuhtlicue’dur. Ehécatl, tanrı Quetzalcoatl’ın suretlerindendir.
Aztek mitolojisinde ana tanrıçalar ve bereket tanrıçaları da bulunmaktaydı. Panteondaki en güçlü tanrıçalar teteoinnan olarak anılan ana tanrıçalardı. Cinsel güçler ve tutkularla ilgili Tlazolteotl ile aşk ve cinsel arzunun tanrıçası Xochiquetzal bunlardandır. Bunların dışında önemli bereket tanrıçalarından bazıları; Xilonen, Centeotle ve Mayahuel’dir.
SEREMONİ
İnsan kurban edilişini gösteren bir betimleme, Mendoza Kodeks'inden. Aztek mitolojisi seremonileri açısından çok çarpıcıdır. Seremoniler çok sıkı bir göksel takvim baz alınarak yapılırdı ve dinî olduğu kadar sosyal öneme sahipti. Tüm seremoniler iki ritüel takvime göre yapılırdı; tonalpohualli (365 günlük takvim) ve 260 günlük bir başka takvim. Yörelere göre çeşitlilik gösteren seremoniler genelde üç devreye sahipti: hazırlık, kurban ve tanrıların beslenmesi. Hazırlık günlerinde oruç, çeşitli saflaştırma uygulamaları, şarkılar ve benzeri diğer kültürlerde de görülen dinî ve kutlamaya dayalı uygulamalar yer alırdı. Hazırlık devresini kurban devresi takip ederdi. Bu devrede kurban edilen insanlar genellikle ya esir ya kölelerdi. Seremoniden seremoniye kurban etme şekli değişiklik gösterebilirdi, nitekim Aztek seremonilerinde yakma, baş kesme gibi farklı kurban etme şekillerine rastlanır. Genellikle kurbanın kalbi çıkarılır ve tanrılara, beslenmeleri için, sunulurdu. Aztek inancında önemli bir yere sahip olan bu insan kurban etme imgesi, gerek edebi gerekse görsel kurgu eserlerinde fazlasıyla kullanılmıştır.
Aztek mitolojisi çok sıkı ve gelişmiş bir kozmogoniye dayanmaktaydı, evrenin dengesini korumaları gerekiyordu. İnsan kurban edilmesi sık sık evrenin dengesini korumak adına, Güneş’i veya bir başka tanrıyı yenilemek veya güçlendirmek amacıyla yapılırdı. İnsan kurban edilmesi Aztek mitolojisinde seremonilerde yer almasının yanı sıra efsanelerin ve genel inancından da önemli bir noktasını oluşturmaktaydı. Beşinci çağın yaratılmasında, Güneş’i desteklemek için büyük sayılarda insan kurban edilmesinin yanı sıra, tanrılar da kendilerini kurban etmişlerdi. Bu tip efsanevi temellerle insan kurban edilmesi, zaman zaman büyük sayılarda, devam etmiştir.
AZTEK MİTOLOJİSİ TANRILARI
Acolmiztli: Yeraltı Tanrısı.
Acolnahuacatl: Yeraltının başka bir tanrısı.
Amimitl: Göl tanrısı.
Atl: Su tanrısı.
Atlaua: Balıkçılar ve su hamisi tanrısı. Suların efendisi olarak adlandırılır.
Atlatonin: Aztek Mitolojisinde Ana Tanrıça olup aynı zamanda Sahillerin Tanrıçasıdır.
Camaxtli: Savaş, av ve hedef tanrısı aynı zamanda Yangın yaratıcısı. Diğer üç tanrı ile birlikte dünyayı yarattı.
Centeotl: Mısır, mahsul tanrısı.
Centzonuitznaua: İsyancı güneş tanrısı.
Huitzilopochtli: Yıldızların tanrısı.
Chalchiuhtlatonal: Suların tanrısı.
Chalchiuhtlicue: Nehir, derelerin tüm suların tanrıçası. Aynı zamanda başhemşiredir.
Chalchiutotolin: Salgın, hastalık tanrısı.
Chalmecacihuilt: Yeraltı tanrıçası.
Chalmecatl: Yeraltının başka bir tanrıçasıdır.
Chantico: Toprak ve yanardağ yangın tanrıçası.
Chicomecoatl: Mısır tanrıçası. Onun sembolleri başak ve buğdaydır.
Chicomexochtli: Ressamlar tanrısı.
Chiconahui: Ailenin koruyucusu ve toprak tanrıçası.
Cihuacoatl: Toprak Ana Tanrıçası. Doğumda doğan veya ölenlerin başhemşiresidir. Doğum tanrıçası. Genellikle kucağında bir çocukla tasvir edilir.
Citlalatonac: Citlalicue ile yıldız yaratan tanrı.
Citlalicue: Citlalatonac ile birlikte yıldızları oluşturulan tanrıça.
Ciucoatl: Toprak tanrıçası.
Coatlicue: Toprak ve ateş tanrıçası.
Cochimetl: Tüccar ve tüccarların tanrısı.
Coyolxauhqui: Ay ve yeryüzü tanrıçası. Sihirli güçlere sahip bir tanrıçadır.
Ehecatl: Rüzgarlar Tanrısı. Quetzalcoatl ile birlikte cansız olan her şeye hayat verebilir.
Huitzilopochtli: Savaş, güneş ve fırtına tanrısı. Bu tanrı güçlü bir sinek tarafından temsil edilmektedir.
Huixtocihuatl: Bereket tanrıçası. Tlaloc'un bilge kız kardeşidir.
Itzlacoliuhque: Cam (obsidyen) ve bıçak tanrısı.
Itzli: Taş, bıçak ve kurban tanrısı.
Itzpapalotl: Tarım tanrıçası.
Ixtlilton: Şifa, tıp ve parti oyunları tanrısı.
Malinalxochi: Akrep, yılan ve diğer zehirli böceklerin tanrıçası. Güçlü ve büyücü bir tanrıçadır.
Metztli: Ay tanrısı.
Mictlantecuhtli: Ölü ve Aztek yeraltı hükümdarı tanrısı. Genellikle bir iskelet ya da kafatası giyen bir rakam olarak görülüyor. Kendisinin örümcek, yarasa ve baykuş hayvanları vardır.
Mixcoatl: Av ve savaş tanrısı. Ayrıca kutup yıldızı efendisidir.
Nanauatzin: Dünyanın parlaklığı için kendisini feda eden güneş tanrısı.
Omecihuatl: Tanrıça yaratıcısı
Opochtli: Balıkçılık, avcılık ve kuş gözlemciliği tanrısı.
Patecatl: Sağlık ve bereket tanrısı.
Paynal: Haberci tanrı.
Quetzalcoatl: Yaratıcı tanrı ve bilge yasa koyucu tanrısıdır.
Tecciztecatl: Ay tanrısı.
Teoyaomqui: Ölü savaşçı tanrısı.
Tepeyollotl: Yerin ve mağaraların tanrısı. Depremler oluşturduğu ve yankı yaptığı inanılıyor. Onun jaguar olduğuna inanılırdı.
Teteoinnan: Tanrıların annesi
Tezcatlipoca: Gece ve maddi şeyler tanrısı.
Tlahuixcalpantecuhtli: Sabah yıldızı olarak şafak ve Venüs Tanrısı.
Tlaloc: Yağmur, tarım, yangın ve ruh tanrısı.
Tlaltecuhtli: Aztek Mitolojisinde,Yeryüzünün canavar tanrısı.
Tonatiuh: Güneş ve savaşçı Aztek tanrısı.
Tzitzimime: Yıldızlar tanrısı.
Ueuecoyotl: Düğün tanrısı
Xilonen: Mısır tanrıçası.
Xipe Totec: Tarımın ve mevsimlerin tanrısı. Her ilkbahar dönümünde Insan tüketimi ve insanlara yiyecek sağlamak için her yıl ölur. Derisinin kaybettikten sonra, o bir parlayan tanrı, altın olarak ortaya çıkardı.
Xiuhcoatl: Yangın yılan. Kuraklık ve yanık toprak tanrısı.
Xiuhtecutli: Aztek panteon üst düzey tanrılarından birisidir. O ölüm, karanlık, soğuk, sıcaklık, ve hayattaki her ışığın kendisini yansıttığına inanılırdı.
Xochipilli: Çiçekler, aşk, oyunlar, güzellik, şarkı ve dans Tanrısı.
Xochiquetzal: Kuşlar, kelebekler, şarkı, dans ve aşk tanrıçası. Ayrıca esnaf, hamile kadınlar ve doğum koruyucusu olan bir tanrıçaydı.
Yacatecuhtli: Seyahat ve Tüccarlığın Tanrısıydı.
Xolotl: Yangın ve yıldız tanrısı. Yıldırım ve Yeraltı ölü rehberlik Tanrısıdır. Quetzalcoatl'un ikiz kardeşidir. Köpek başlıklı bir insan olarak tasvir edilirdi.