Zeybek, Türkiye'de Batı, Orta ve Güney Anadolu'ya özgü bir halk oyunu türüdür. Adını Zeybeklerden almıştır. İnternet aramalarında çoğunlukla araştırılan "Zeybek oyunu nedir, ne zaman ortaya çıktı? Zeybek nasıl oynanır, tarihçesi nedir?" sorularına yanıt olarak detayları bu haberimizde derledik.
Diğer halk oyunlarında olduğu gibi zeybeğin de yöresel kıyafetleri vardır. Anadolu motifleriyle süslenmiş işlemeli çoraplar, fes ve cepken kıyafetlerin önemli bir parçasını oluşturur. Şalvar dize kadar uzanır ve kemer yerine kuşak takılır. Kadınların başlığında genellikle gül, menekşe ya da papatya desenli işlemeler vardır. Zeybek, horon ve halay ile birlikte en çok bilinen ve sevilen halk oyunlarının başında geliyor.
ZEYBEK NEDİR?
Batı Anadolu yöresinde zeybek kelimesi iki farklı anlama sahiptir 1930'lu yıllara kadar daha çok efeleri tanımlamak için kullanılmıştır. Zeybekler, yakın bir zamana kadar Ege'nin çeşitli köy ve kasabalarında yaşadılar. Ağalara karşı isyan eden, silahlı ve her zaman halkın yanında olan efeler birçok filme ve kitaba konu olmuştur. Sabahattin Ali'nin kaleme aldığı Kuyucaklı Yusuf ve Yaşar Kemal'in dört ciltlik eseri İnce Mehmed, efelerin hayatından esinlenilerek yazılmıştır.
Zeybek oyunun adı da efelerden gelmektedir. Oyundaki birçok figür semboliktir ve efelerin yiğitliklerini anlatır.
ZEYBEK OYUNU NASIL OYNANIR YAZILI ANLATIM?
Zeybek oynayan dansçı, kollarını omuz hizasında, elleri başıyla aynı hizada olacak şekilde iki yana doğru açar ve bazı oyunlarda kollarını dirseklerden hafifçe kırar. Büyük adımlar atarak ağır ağır hareket eder. Ara sıra yere doğru eğilip bir dizin yere dokundurulması, bu dansın belirgin hareketlerindendir.
ZEYBEK OYUNUNUN HİKAYESİ NEDİR?
Zeybekler 16. yüzyıllarda Ege kıyılarında yaşamışlardır. Osmanlı İmparatorluğu'nun idari, ekonomik ve sosyal yönden çöküşe geçtiği dönemlerde küçük direniş grupları olarak kendilerini göstermeye başlamışlardır. Böylece Zeybek oyununun ilk temelleri Batı Anadolu yöresinde atılmıştır.
ZEYBEK OYUNU TARİHÇESİ VE HAKKINDA BİLGİ
İlk zeybek oyunu Aydın'ın ve Denizli'nin köylerinde görülmüştür. Efelerin ünleri zamanla yayılmış ve Antalya, Burdur ve Isparta gibi Akdeniz şehirlerinde de farklı zeybek oyunları ortaya çıkmıştır. Türüne göre tek başına, ikili ya da grup halinde oynanır. Günümüzde 20'ye yakın zeybek çeşidi bulunuyor. Halk arasında en çok bilinen ve sevilen zeybek çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:
1- Teke Zeybeği:
Halk arasında Teke Zortlatması olarak da bilinir. Çıkış yeri Aydın'a bağlı Karpuzlu İlçesidir. Hızına ve figürlerine göre birçok türü bulunan Teke Zeybeğinin en ünlüsü Mustafa Kemal Atatürk'ün de oynadığı Sarı Zeybek'tir.
2- Kırık ve Kıvrak Zeybek:
Kırık ve kıvrak zeybeği birkaç figür dışında tamamen aynıdır. Oyunun birçok kısmında diz kırma hareketi olduğu için bu ismi almıştır. Batı Anadolu düğünlerinde en çok oynanan zeybek oyunlarının başında gelir.
3- Avşar Zeybeği:
En ağır oynanan zeybek türlerinden biridir. Burdur ve Antalya'da sıklıkla oynanan Avşar zeybeğinin bazı figürleri kaşık oyunuyla benzerlik gösterir.
4- Ağır Zeybekler:
Rivayete göre Çakırcalı Mehmet Efe'nin oynadığı zeybek türüdür. Efe Bölgesinde yaygın olan ağır zeybeklerin Alyazma ve Tefenni gibi çeşitleri bulunuyor.
Diğer zeybek çeşitleri: Kadın Zeybeği, Kesinti Zeybeği, Kaşıklı Zeybek, Serenler Zeybeği.