Sınai Mülkiyet Hukuku, marka, patent, faydalı model, tasarım, coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı başvuruları, tescil, tescil sonrası işlemler ve bu hakların ihlali nedeniyle hukuki ve cezai yaptırımlar ile marka, patent için tüm kuralları, tasarımlar ile ilgili yasal süreçlerin detayları sıklıla araştırılan konular arasında. Peki Sınai mülkiyet nedir? Fikri ve sınai mülkiyet hakları nelerdir?
SINAİ MÜLKİYET NEDİR?
Sınai mülkiyet, sanayi sektöründe ve tarım sektöründeki buluş ya da yeniliklerin, ilgi çekici ve ilk olarak nitelendirilen tasarımların kişiye ya da kuruma sağladığı hakları barındıran ve bu hakları yasalar çerçevesinde oluşturan hak tanımı olarak karşılık buluyor. Patentler ile birlikte mülkiyet hakkı sahiplerinin yasal çerçevede hangi haklara sahip oldukları da sınai mülkiyet ile birlikte ortaya konuluyor.
Basit bir örnekle açıklayacak olursak eğer, üretimini yaptığınız ve piyasaya sürmek üzere hazırladığınız bir ürünün size ait olduğunu sınai mülkiyet kavramı ile birlikte resmi olarak da ortaya koyabiliyor ve birtakım haklara sahip oluyorsunuz. Emeğinizin çalınmaması ve daha da önemlisi ortaya koyduğunuz işin size olan aitliği resmi olarak tanınıyor. Gayri maddi hak olarak da tanımı yapılabiliyor ve üreticileri koruma altına alan bir hukuk birimi olduğunu da ifade etmekte fayda var.
FİKRİ VE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI NELERDİR?
Telif Hakları veya Fikri haklar olarak da bilinen Fikri mülkiyet; edebiyat, sanat, müzik, mimari vb. gibi eserler üzerinden sahip olunabilecek haklardır. Sınaî Mülkiyet ise genel tanımı ile sanayide ve tarımdaki buluşların, yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların ilk uygulayıcıları adına; ticaret alanında üretilen ve satılan malların üzerlerindeki üretici veya satıcısının ayırt edilmesini sağlayacak işaretlerin sahipleri adına tescil edilmesini ve böylece ilk uygulayıcıların ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmalarını sağlayan gayri maddi bir haktır. Sınai Mülkiyet hakları patent, faydalı modeller, marka ve tasarımları kapsamaktadır. Fikri ve Sınaî Mülkiyet Hakları; eser, marka, buluş sahibinin ticari haklarını koruyan haklardır.
Tarihçe
Ülkemiz, sınai mülkiyet hakları alanında ilk düzenleme yapan ülkelerden biridir. Ülkemizde sınai mülkiyete ilişkin ilk düzenlemeler, başlangıcı 13 ve 14. Yüzyıllara dayanan "ahilik müessesesi" içinde yer almaktadır. Ahilik sistemi, batıdaki lonca sisteminden farklı olarak buluşa dayanmakta, böylece yenilikçilik teşvik edilmektedir. Ahilik sistemine göre esnaf birliği kurmak için yeni bir ürün geliştirmek ya da teknolojide bir yenilik ortaya koymak gerekmekteydi. Günümüzde patentlerde olduğu gibi geliştirilen yenilik için bir tekel hakkı verilmekteydi. Yeni tekniği geliştiren ve uygulayan esnaf birliğinin başına "Pir" denilmekteydi. "Pir'e" verilen fikri hak, sadece sınırlı bir bölgede geçerliydi ve yeni ustalar yetiştirmesi şartıyla verilirdi. Farklı bir bölgede o ürünü veya tekniği kullanmak ise mümkündü.
Ülkemizde sınaî mülkiyet alanındaki Avrupa ile benzer hukuki düzenlemeler, 1870'li yıllara kadar uzanmaktadır. 1871 tarihli "Eşya-i Ticariyeye Mahsus Alamet-i Farikalara Dair Nizamname" ve 1879 tarihli "İhtira Beratı Kanunu" marka ve patent konularında ülkemizdeki yasal korumanın temelini teşkil etmektedir. Bu düzenlemeler ile Türkiye, sınaî mülkiyet haklarında koruma sağlayan ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında da sınaî mülkiyet haklarının korunmasına önem verilmiş ve "Sınaî Mülkiyetin Korunması için Uluslararası Bir Birlik Oluşturulması Hakkındaki Paris Sözleşmesi'ne 1925 yılında katılım sağlanmıştır.
1965 yılında 551 sayılı "Marka Kanunu"nun yürürlüğe girmesi ve 1976 yılında "Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO) Kuruluş Anlaşması"na katılım, Türkiye'de sınaî mülkiyet hakları koruması alanındaki önemli adımlar arasında yer almıştır.
24 Haziran 1994 tarihinde, 544 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığına bağlı, idari ve mali özerkliğe sahip Türk Patent Enstitüsü'nün (TPE) kurulması, sınaî mülkiyet hakları alanında bir dönüm noktası olmuştur. 544 Sayılı KHK'nın günümüz koşullarına uyumlu hale getirilmesi ve kanunlaştırılması amacıyla 19 Kasım 2003 tarihinde "5000 Sayılı Türk Patent Enstitüsü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun" yürürlüğe girmiştir. 22 Aralık 2016 tarih ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile Kurumun adı, "Türk Patent ve Marka Kurumu", kısa adı ise "TÜRKPATENT" olarak değiştirilmiştir.
Türkiye'nin gümrük birliği hazırlık sürecinde, "Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Kuruluş Anlaşması" ve eki "Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Antlaşmasından" (TRIPS) ve Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği'nden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmesi amacıyla, 1995 yılında TÜRKPATENT öncülüğünde patent, marka, endüstriyel tasarım ve coğrafi işaretler alanlarında reform niteliğinde kanun hükmünde kararnameler yürürlüğe konmuştur. 22.04.2004 Tarihli ve 5147 Sayılı Entegre Devre Topoğrafyalarının Korunması Hakkında Kanun'un yürürlüğe girmesi ile Sınai Mülkiyet Hakları alanındaki yasal mevzuat tamamlanmıştır.
Ancak, sınai mülkiyet hakkının temel haklardan sayılması ve Anayasamıza göre temel hakların Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenemeyeceği ilkesinden hareketle, cezalara ilişkin hükümler başta olmak Kanun Hükmünde Kararname maddelerinde sınai mülkiyet sistemini etkileyecek önemli iptaller yaşanmıştır. Yaşanan iptaller nedeniyle oluşan yasal boşluğu gidermek, daha etkin işleyen bir sınai mülkiyet sistemine geçmek, özellikle patent, faydalı model ve tasarımlarda niteliği artırmak amacıyla hazırlanan ve 10 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile marka, patent, tasarım ve coğrafi işaretler için ayrı ayrı düzenlenen Kanun Hükmünde Kararnameler tek çatı altında toplanmıştır.
1994'ten günümüze kadar geçen dönem içinde 13 uluslararası anlaşmaya taraf olunmuştur. Ülke çapında güçlü bir sınaî mülkiyet sistemi oluşturulması amacıyla ihtisas mahkemeleri kurulmuş, sistemin kullanıcılarına yönelik verilen eğitim ve düzenlenen tanıtım faaliyetleriyle kamunun bilinçlendirilmesine yönelik önemli çalışmalar yürütülmüş, bu kapsamda hali hazırda üniversiteler, kalkınma ajansları, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ile sanayi ve ticaret odaları bünyesinde tüm illerimizde TÜRKPATENT Bilgi ve Dokuman Birimleri yer almaktadır.
Türk Patent ve Marka Kurumu, son yıllarda yurt içinde ve uluslararası alanda yaptığı faaliyetlerle, tanıtım ve kurumsal gelişme alanlarında büyük ilerlemeler kaydetmiş, bu çerçevede iş hacminde büyük artışlar gerçekleşmiş, Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO) nezdinde "Araştırma ve İnceleme Otoritesi" olmuş, TÜRKPATENT-WIPO-Ankara Üniversitesi işbirliğinde fikri mülkiyet alanında yüksek lisans programı başlatmıştır. Bunun yanında, uzun süredir gündemde olan ve fikri mülkiyet alanının tüm paydaşlarının eğitim ihtiyaçlarına yönelik faaliyetler gerçekleştirecek olan "Fikri Mülkiyet Akademisi", 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun yürürlüğe girmesi ile kurulmuştur.