Fetih toplarında hidro enerji kullanılmış

Demirköy'de inceleme yapan 60 kişilik ekip, İstanbul’un fethinin başrollerinden olan Şahi toplarının tarihini gün yüzüne çıkardı. Ekip, burada Osmanlı’da kullanılan ilk hidrol enerji tesisi buldu.

Bülent ŞANLIKAN

İstanbul’un Fatih Sultan Mehmet tarafından 1453 yılında fethedilmesinde büyük rol oynayan devasa ‘Şahi Topları’nın hammaddesi tonlarca demir nereden temin edildi? Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Mimar Sinan Üniversitesi bu sorunun cevabını, Kırklareli’nin Demirköy İlçesi’nde buldu. 50 kişilik ekip, 6 yıl boyunca bölgede kazı çalışması yaparak Fatih Dökümhanesi'ni gün yüzüne çıkardı. 

Tahrip olmasın diye kapatıldı 

Mimar Sinan Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nurcan Yazıcı Metin, elde edilen sonuçları AKŞAM’a anlattı: Demirköy’de elde ettiğimiz önemli bir nokta, buranın ilk kez Osmanlı’da hidro enerjinin kullanıldığı bir tesis olması. Demiri işlemede hidro yani su gücü kullanıldı. Çökmelerin olduğu, avlu boyunca uzanan taş tonozlu büyük kanal avlu güney duvarına uzanıyor ve su dolabı sisteminin oturduğu anlaşılan düzenlemeyle son buluyor. 

Çark sistemli düzenek

Su buradan alt kotta var olduğu anlaşılan, kazılarda elde edilen yaklaşık 7 m çapında, 1 metre eninde olduğu tespit edilen demir çarka ulaşıyor. Aktarım sistemiyle ana işlikteki demir fırınlarına, diğer düzeneklere güç aktarımı sağlanıyordu. Fırınların üfleç sistemi de bu düzenekle çalışıyor.

Fatih Dökümhanesi olarak tanınan bu yer yaklaşık 10 bin metrekarelik bir alanı kaplıyor. Üst kotta çalışanların kalabileceği hizmet mekânları alt kotta ise hamamı, çeşmesi, mescidi, mutfağı var.

Orta alanda iki demir eritme fırını ve üretimle ilgili diğer donanımlar yer alıyor. Bu alanın batı yönünde ise su gücüyle çalışan çark sisteminin olduğu bilinen büyük kanal bulunuyor.

Çanakkale Savaşı'nda da kullanıldı

Fatih Sultan Mehmet, Şahi Topları’nın en büyüğünün çizimini bizzat kendisi yaptı. Döküm işlemi ise Urbain isimli bir Macar tarafından yapıldı. İstanbul’un fethinin ardından bu toplar Çanakkale Boğazı’na götürülerek orada muhafaza ediliyordu. Çanakkale Savaşları sırasında boğaz savunmasında ateş gücüne ihtiyaç doğdu. Bunun üzerine yüzyıllarca kullanılmayan toplar 1807 yılında İngiliz donanmasına karşı kullanıldı.

Burası Kültür Bakanlığı tarafından projelendirildi ve bir ören yeri olarak düzenlenecek. 

TOPLAR TOPHANE'DE DÖKÜLDÜ

Demirköy’deki bu tesis, Osmanlı Devleti’nin demir sanayisini belgeleyen en önemli tesis. Bugün ortaya çıkarılan yerler tahrip olmasın diye üzeri kapatıldı. Burada üretilen demir yarı mamul halindeydi. İğneada üzerinden deniz yoluyla İstanbul’a gönderiliyordu. Fatih Sultan Mehmet’in Şahi Topları'nın malzemesi buradan temin edildi. Toplar tophanede döküldü. Devasa boyutta olan bu silahların Demirköy’den İstanbul’a getirilmesi zaman ve lojistik açıdan mümkün değildi. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nde savaş için üretilen toplar için gerekli demir, yarı mamul hale getirilir ve savaş için ihtiyacın olduğu yere sevk edilirdi.