Çizilen bütün haritalar hatalı mı?

Farklı projeksiyonlarla çizilen haritalar şimdiye kadar hatalı-yanlış olduğu yapılan araştırmalar sonucunda ortaya çıktı.

1

Alaattin AYHAN / star.com.tr

Eğer dünyayı düz bir haritaya dönüştürmek isterseniz, onu ortadan kesip açmanız gerekir. Bunun için kullanılan maket bir dünya haritasında, dikdörtgen gibi görünmesini sağlamak için çok dikkatli bir şekilde kesilmesi gerekir. 

Haritacıların sonsuz çelişkisi olduğu doğrudur; dünyanın yüzeyi şekil bozukluğu olmadan bir uçak gibi yansıtılamaz. Ünlü matematikçi Carl Friedrich Casuss bunu çok önceden kanıtladı. 

 
1500'lerden beri matematikçiler dünyayı düz bir düzeye çeviren algoritmalar oluşturmaya çalıştı. Bunu yapmak için projeksiyon denilen bir işlem kullandılar. Bilindik diktörtgen haritalar silindirik projeksiyonlarla kullanılır. Dünyaya teorik bir silindir koymaya ve kürenin her noktasının silindirin yüzeyine yansıdığını düşünün. Silindiri açtığınızda düz ve dikdörtgen bir haritanın oluştuğunu göreceksiniz. Ama aynı zamanda dünyayı başka nesnelere de yansıtabilirsiniz. Ve tam olarak bir kartograf (harita çizimcisi) dünyanın nasıl projelendirildiğini, haritanın tamamı düzleştirildiğinde nasıl göründüğünü de keşfedememiştir. Bu projeksiyonların her bir şekil, mesafe, yön ve bulunduğu yerde değiş tokuşu beraberinde getirir.  

Bazı harita projeksiyonları ne için kullandığınıza bağlı olarak yanıltıcı veya çok yararlı olabilir. Örneğin "Merkatör projeksiyonu" ile çizilen haritalar çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Çünkü bu haritalarda, genellikle ülkelerin şeklini korur. Dünya üzerindeki Brezilya ile Merkatör projeksiyonuyla çizilen haritadaki Brezilya aynı boyuta sahiptir. Ancak Merkatör projeksiyonunun asıl amacı navigasyon görevi görmektir. Okyanusda sadece bir pusula ile yolculuk yapıyorsanız yönü iyi tayin ettiği için bu Merkatör projeksiyonu büyük bir öneme sahiptir. Haritada iki nokta arasına çizilen bir çizginin bu noktalar arasında gezinmek için bir pusulanın üzerinde izlenecek tam açıyı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Eğer gidilen noktadan geri dönersek bu hattın en kısa rota olmadığını görürsünüz. Ancak okyanuslarda dolaşmak için basit ve güvenilir bir yol sağlar. 

 
16. yüzyılda projeksiyonu hazırlayan Gerardus Mercator, enlem çizgileri arasındaki mesafeyi değiştirerek onları düzleştirirken dik açı bir tablo oluşturmayı denedi. Ama bu durum başka sorunların ortaya çıkmasına neden oldu. Kartografların hataları onların sunumlarının büyüklüğüdür. Grönland'a kıyasla Afrika'nın büyüklüğüne baktığımızda, Merkatör haritasında aynı büyüklükte görünüyorlar. Ancak Grönland'ın gerçek boyutu için dünyaya baktığımızda Afrika'dan daha küçük olduğu görülecektir. 


 
Bu çarpıtma, güney yarım kürede Avrupa hakimiyetinin sömürgeci tutumunun devam ettiğini ortaya koymaktadır.  Merkatör projeksiyon haritalarla ilgili olarak, 1999-2006 yıllarında ABD'de yayınlan ve politik bir dizi olan The West Wing'de şöyle denilmektedir, "Merkatör projeksiyonu, yüzyıllarca Avrup'nın sömürgeci tutumunu besledi ve üçüncü dünyaya karşı etnik bir önyargı ortaya çıkardı." Bu durum bir bakıma Avrupalıların üstün olduğu algısını oluşturdu. Avrupa merkeziyetçiliğinin yanı sıra, 'üst ve alt' sorunu ortaya çıktı. Dizideki karakterlerden biri, haritanın üstünün kuzey yarımküre ve altının güney ise yarımküre olduğu zaman, insanlar 'üstte' olanın 'alttaki' olanlardan üstün olduğunu 'üst ve alt' tutumuyla algı oluşturmaya çalıştığını söylüyor.

Doğru bir şekilde boyutları görüntüleyen bir harita görmek isterseniz eşit alan haritası olarak bilinen Gall-Peters projeksiyonunu kullanabilirsiniz. Bu projeksiyonla Grönland ve Afrika'ya baktığımızda çok daha doğru karşılaştırdığını görebilirsiniz. 
 
60'ların sonlarında haritalamanın bütün amacı ve projeksiyonlarla ilgili düşünme şeklimizi değiştirecek bir şey oldu. Gezegenimiz çevresinde yörüngedeki uydular tüm dünyadaki küçük alıcı birimlerine, konum ve navigasyon verileri göndermeye başladı. Bu küresel konumlandırma sistemi hem denizleri hem de gökyüzünü gezmek için kağıt haritalara olan ihtiyacı ortadan kaldırdı. Harita projeksiyonu özellikleri olan, seyir zorunlulukları, estetik tasarım ve sunumları bizim için daha önemsiz olmaya başladı. GPS öncesi navigasyonun vazgeçilmez aracı olan Merkatör haritası, şimdi bunu yanıltıcı olarak gören haritacılar tarafından kullanılmıyor. 

Ancak Google haritaları gibi birçok web eşleme aracı hâlâ Merkatör haritayı kullanıyor. Google'a göre bunun nedeni, Merkatör'ün şekil ve açıları korumadaki yeteneği sayesinde şehirlerin yakın plan görüntüleri daha doğru hale gelmektedir. Ancak dünya haritasında bir şeyler göstermeye çalışan kartograflar Merkatör'ü çok nadir kullanıyor. 
 
Birçok modern harita yapımcısı, boyut veya şekilleri çarpıtan, arasındaki farkı bölen ve dikdörtgen olmayan projeksiyonlar kullanmıştır. 1998'de National Geographic Society, Winkel Tripel projeksiyonunu, boyut ve şekil doğruluğunun iyi bir dengesi sayesinde benimsenmeye başlandı. Fakat yine de doğru projeksiyonunun olmadığı gerçeğini değiştirmedi. Dünyanın gerçekten nasıl göründüğünü görmenin en iyi yolu uzaydan bakmaktır.