AKŞAM
YAŞAR KIZILBAĞ
Ali Özüer, ABD'deki toplam 26 yıllık kariyerini bırakarak Türkiye'ye dönen bir isim. Biyoteknoloji alanında Novartis, Sanofi ve Takeda gibi ilaç devlerinde çalışan Dr. Özüer, Ağustos 2021'den bu yana ise Türk ilaç devi Abdi İbrahim'in 2018 yılında 100 milyon dolar yatırımla kurduğu AbdiBio'nun başında. "Uzun yıllar yurtdışında yaşayanlar sonunda bir Türk şirketinde çalışmak istiyor" diyen Dr. Özüer, hedeflerinin baştan sona tamamen yerli, yeni nesil kanser ilacı üretmek olduğunu söyledi. Öncelikle bu tür ilaçların hammaddesi olan mAbdi#2 adını verdikleri molekülü üreteceklerini anlatan Özüer üretim için reaktörün hazır olduğunu söyledi. Özüer halen mevcut üretim yönteminin patenti ilaç devlerinde olduğu için yerli ve milli üretimin patent bitiş tarihi olan 2028'de başlayacağını söyledi. AbdiBio Grup Başkanı Dr. Özüer'le AbdiBio'yu ve biyoteknolojik ilaçları konuştuk.
Öncelikle ABD'deki yaşamınızdan bahseder misiniz?
ODTÜ mezunuyum. Sonra İzmit Seka'da çalıştım. Orası benim için bir okul gibiydi. ABD'ye ise devlet bursuyla gittim. Pittsburgh Üniversitesi Kimya Mühendisliği'nde yüksek lisans ve doktora yaptım. Doktoram ilaç üretimi üzerine. Ayrıca klinik araştırmalar ve MBA olmak üzere iki ayrı yüksek lisans programını da tamamladım. Dünyada ilk kez gen transferiyle kanser ağrısını önce Faz 1'e taşıdık. Hasta 2 yıl ömrü varsa 1 yılını yatakta geçiriyordu. İlk hastamız genç biriydi. Ömrü kalmadı dediler. Gen transferi yarım milyon dolarlık bir tedavi. Hollywood yardım topladı. Hasta, gen transferiyle tedavi edildi. 11 yıldır yaşıyor. O zaman Novartis'te üretim müdürüydüm. Proje için milyar dolarlar yatırdılar. Sonrasında aşı ve antikor üzerine bir Alman şirketinde çalıştım. Daha sonra ise Sanofi ve Japon Takeda'da çalıştım. 21 Ağustos 2021'de de Türkiye'ye geldim.
Peki AbdiBio'da neler yaptınız, neler yapacaksınız?
Bir şey yapmayacaksam niye geldim. Başladık. Stratejimiz kendi molekülümüzü üretmek. Yani hücreden üretim. Yeni gelişmiş akıllı kanser ilaçlarının temelinde bu var. Baştan sona yerli üretim. Zaten baştan sona üretimi yapabilenler Kovid'de aşıyı yapmayı becerdi. Şu anda üç tane biyobenzer ilaç üretiyoruz. Yapılan etki analizine göre üç tane biobenzer üründen dolayı ülkenin 80 milyon dolar kârı var. 2021 yılından beri kendi molekülümüz üzerinde çalışıyoruz. Kanser ilaçlarımızı üreteceğiz. Hatta bu kanser ilacının yüzde 73'ünü ABD'ye satmayı planlıyoruz. Türkiye'de ilkleri yapmışız ama bizim vizyonumuz bu alanda lider olmak ve dışarıya bağımlılığı azaltmak. AbdiBio tesisleri hem dolum hem hücreden üretim üzerine dayalı. Bir de proses geliştirme sürecimiz de var. 2021'de laboratuvarlar da devreye girdi.
Tamamen yerli kanser ilacı mı olacak?
Tabii. Yerli hem de gerçek yerli olacak. Türkiye'de yerli denilince ilaç dolumu akla geliyor. Yerli üretimi baştan sona çözüp inanılmaz katma değer sağlayacağız. Size bir örnek vereyim aspirindeki asetilik asitin 21 atomu var. Bu bir bisiklet gibi. İnsülin ise küçük araba gibi. Bizim üreteceğimiz kanser ilacı ise 25 bin atom. Yani jet uçağı. Bir sonraki aşama ise gen terapisi. Kimyasalla biyolojik ilacın arasındaki fark şu. Kimyasal ilacın üretimi 2 günde, biyolojik ilaç 44 günde üretiliyor. Çünkü yoğurt veya peynir gibi hücreler var. Maliyeti de kimyasala göre 53 kat daha pahalı. Kendi ilaç hücremizin adı mAbdi#2...
Nasıl üretiyorsunuz bunu?
Aslında boş hücre. İçine istediğimiz ürünü koyuyoruz. Bu tür moleküllerin patenti şu an ilaç devlerinde. Türkiye'de 2028'de patenti bitiyor. Kendi molekülümüzü 2028'de Türkiye'de satabileceğiz. ABD ve Avrupa'da ise patenti 2029 ve 2030'da bitiyor. Patent bittiğinde 40-50 milyar dolar bandında bir pazar doğacak. Bu molekül kanser ilaçlarının bir anlamda hammaddesi. Memeli hücreden üretiliyor.
Hangi hayvan?
Genleri insanlaştırılmış Hamster. Oradan hücreyi alıp değiştiriyoruz. Farenin yumurtalığından geliyor. Dünyadaki tüm devler bunu kullanıyor. Yani boş hücre bunlar. Bu hücrelere hastalığı iyileştirecek proteini koyuyoruz. Hücre büyüyor. Kendine ürettiğini sanıyor. Oysa benim istediğim proteini üretiyor. Sonra onu ayırıp o proteini alıyoruz. 44 günlük bir süreç. Yoğurt mayalamak gibi. Tesisimiz hazır. Kurduğumuz reaktörde canlıları büyüteceğiz. Bu projenin sunumunu Sanayi Bakanlığı ile TÜBİTAK'a da yaptık. Bakanlığı HAMLE Programı'na kabul edildik. 80 milyon TL destek aldık. Üreteceğimiz kanser ilaçları yeni jenerasyon. Bunlar her kansere iyi geliyor. Şu anda bu ilaçlarla dünyada 17 farklı alanda 117 ayrı klinik tedavi yapılıyor.
Abdi İbrahim'e transferiniz nasıl oldu, neden tercih ettiniz?
26 yıl ABD'de yaşadım. Uzun yıllar dışarıda yaşayanlar şunu hissediyor. Bir Türk şirkette çalışmak. Abdi İbrahim de yüzde 100 yerli bir şirket ama vizyonu var. Ben gelmeden önce İsviçreli OM Pharma şirketinin yüzde 28.5'ine ortak olmuş. ABD'de gen teknolojisi, Kovid aşısı gibi konularda çalışan Ocugen şirketini almış. Vizyonu gördüm. Geleceğe yatırım yapmayan bir firma bunları yapar mı? Zaten Nezih (Barut) ve Süha (Taşpolatoğlu) beylerle 2016 yılından bu yana konuşuyorduk. Şimdi bazen bana 'seni getirene kadar vakit geçti' diyorlar.
Kısmet oldu 2021'de Türkiye'ye geldim. Kovid çok şey öğretti. Bunlardan biri de yerli üretim. Devlet artık bunun farkında. Şimdi İHA'lar, SİHA'lar var. Şimdi dünyada biyotekonolojik silahlar da konuşuluyor. ABD bu silahlara karşı teknolji üzerinde çalışıyor. ABD'de vizeyi uzatmak için başvurduğumda Irak Savaşı sırasında o dönem 'Kimyasal Ali' vardı. Sordular: Kimyasal silah yapabilir misin? -Evet. Biyoteknolojik silah? -Evet. Adın ne? -Ali. Sınırsız vize verdiler. 6 ay sonra da ABD vatandaşlığı verdiler. Buradaki olay ne. Bilgiyi içeride tutarsan o bilgiyle aşı da gen transferi de yapabilirsin. İçeridekileri tutmamız lazım.
Türkiye'de bioilaçların kullanımı ne durumda?
Türk ilaç pazarının yüzde 10'u bio ilaçlardan oluşuyor. Ama pahalı ilaçlar olduğu için pazarın yüzde 40'ını buluyor. Şu anda biyoteknolojik ilaçların üretiminde dünyada kapasite sorunu var. Dünyada ilaç üreticileri ayrıca kârlı pazarlara bakıyorlar. Türkiye'yi kârlı görmüyorlar. Yeni jenerasyon ilaç göndermiyorlar. Biz diğer bioilaçları da baştan sona üreteceğiz. Bir İspanyol firma ile anlaşmak üzereyiz. Kolon kanseri ilacı için baştan sona üretim yapacağız. Yani montoj değil, arabanın planını verecekler, her şeyini biz yapacağız. Yüksek ölçekli üretim yerini bitiriyoruz. İnsülini de yakında üreteceğiz. 12 ülkeye ihracat hedefliyoruz. Kendi demir ilacımız var. Onun ticari üretimi başladı.