ŞENAY BÜYÜKKÖŞDERE
Asansörde, otoparkta, kafede, takside… Son dönemde zengin, yoksul, genç, yaşlı herkesin hararetle konuştuğu bir konu var: Bitcoin. Bugüne kadar herhangi bir yatırım aracına yüz vermemiş geniş bir kitle nefesini tutmuş Bitcoin’i izliyor. Kazançlar da büyük, kayıplar da. Heyecansa hep dorukta. Peki nedir bu Bitcoin, nereden çıktı, nasıl çığ gibi büyüdü. Tarkus Danışmanlık’ın sahibi, ekonomist Kaan Sarıaydın’a merak edilenleri sorduk.
- Bitcoin son dönemde hiç olmadığı kadar popüler. Nasıl doğdu Bitcoin?
2008-2009 krizinde insanlık büyük bir şok yaşadı. Dünyada birdenbire bütün bankaların batabileceği korkusu oluştu. Zengin insanlar milyonlarca doları bankadan çekip, ‘bu paraları nasıl muhafaza ederiz’ telaşına düştü. Bu insanlarda bir travma yarattı. Bunun üzerine Amerika Merkez Bankası (FED) sınırsızca para bastı. Düşünün FED diye bir kuruluş var ve sıfır maliyetle istediği kadar para basıyor. Herkes bu kuruluş devletin sanıyor ama öyle değil. Merkez bankaları, kendi sahipleri olan, bağımsız şirketlerdir. Gereken parayı basarak, devleti borçlandırırlar. İşte Bitcoin tam da böyle bir dönemde çıktı.
- Güven sorununun doğurduğu bir yatırım aracı mı yani?
Paranın borç demek olduğunu ve sistemin de çökmek üzere olduğunu görenler olduğu için alternatifler arandı. Ve krizin sonucu olarak da Bitcoin çıktı.
-Bitcoin’in yaratıcısıyla ilgili de çok spekülasyon var…
Bu tez 2008’de Satoşi Nakomata adında biri tarafından yazılmış. Ama böyle bir kişi var mı yok mu belli değil. Şüpheler var. Zaten sistemin nasıl çalıştığını anlayanların kafasında soru işareti olmaması mümkün değil. İnsanlar iyiliğe inanmak istiyor. Ama kötülükle iyilik bir aradadır. Bitcoin’e körükörüne inananlar var. Bu doğru bakış açısı değil.
- Satoşi Nakomata’ya dönersek…
Satoşi Nakomata denen kişi, MIT’de oyun teorisini de kullanarak bir algoritma yazıyor. Bitcoin popüler olunca ortaya ‘Nakomata kim’ sorusu çıkıyor. Araştırınca Amerika’da, kasabada yaşayan, ingilizcesi kötü bir japon mühendis buluyorlar. Sonradan ortaya çıkıyor ki bu kişi Amerika’da savunma bakanlığında görev yapmış. Ama Nakomata blockchain’i bulan kişi mi, yoksa bu bir lakap mı bilinmiyor. Adam da konuyla ilgisi olmadığını söylüyor. Böyle olunca da komplo teoricilerine gün doğuyor. Bu işte istihbaratların parmağı var diyorlar.
ELON MUSK TEORİSİ
- Başka komplo teorileri de var değil mi?
Yakın zamanda SpaceX’te çalışan bir stajyer çıktı, ‘bu işi Elon Musk yaptı’ dedi. Olamaz mı, olabilir. Elon Musk yaptığı işlerde açık kaynakla çalışıyor. ‘Hodri meydan Tesla’nın her şeyi açık, buyrun siz de yapın’ diyor. İkincisi Musk dünyayı değiştirmek istiyor. İnsanlığın en acı, en önemli konusu da para. Orada bu değişim olacaksa, bunu Elon Musk gibi birinin yapması muhtemel. Ama Elon Musk bu konuda herhangi bir yorumda bulunmadı. Bu arada Craig Wright diye Avustralyalı bir işadamı çıktı ve ‘Bitcoin benim fikrim’ dedi. Çok tuhaf bir durum. Böyle bir şeyi icad edeceksiniz ve yıllarca benim demeyeceksiniz.
BELKİ DE BİR DENEY ARACIDIR
Nasıl bir deney olabilir bu sizce?
Sistem yönetiminde bir Orwellian bir de Huxlian yol vardır. Orwellian yöntemde sistem vatandaşı baskıyla kontrol eder. Huxlian’da ise siz her şeyinizi paylaşmaya gönüllü olursunuz. Sosyal medya buna en iyi örnek. İnsanlar kendileriyle ilgili her detayı gönüllü olarak paylaşıyor. Konuya blockchain cephesinden bakarsak, bir gün çıkıp, ‘artık herkes dijital para kullanacak denilse, belki insanlar direnecekti. ‘Bunu Huxlien metoduyla kabul ettirmek çok daha sağlıklı’ diyerek, bir deney yapmış olabilirler.
BEKLENMEDİK BİR ANDA GÜMLEYECEK
- Bitcoin balonu patlar mı, ne diyorsunuz?
Patlar mı patlamaz mı sorusuna aslında cevap ‘ne zaman’. Şu anda Bitcoin tarihin en hızlı ve en çok yükselmiş yatırım aracı. Lale spekülasyonunu da borsa spekülasyonunu da geçti. Ama şu bir gerçek ki he kadar çok ‘bitcoin balon mu’ derseniz, o balonu o kadar beslersiniz. Sistemin şifreleri bunlar. Ne zamanki insanlar ‘bu güzel bir yatırım aracı’ der ve susar, bir anda gümlersiniz. Ben eninde sonunda bu furya bitecek diyorum. Ama nereye kadar gideceğini bilemeyiz. Belki sistemi dönüştürecek, belki deney zamanı bittiğinde ipi de çekilecek. Ama sonu ani ve beklenmedik bir anda olacaktır.
Bitcoinin yüzde 96’sı yatırımcıların yüzde 4’ünün elinde. Bu büyük yatırımcılara da balinalar (whales) deniyor.
EVET ÇOK ROMANTİK AMA SORGULANMALI
-Bitcoin’e ‘sadet zinciri’ diyenler var...
Bence en büyük saadet zinciri küresel ekonomi. Sistem resetlenmek zorunda. Borç üzerine borç birikiyor. Dünyada küresel gayri safi milli hasılaların toplamı 80 trilyon dolar. Dünyanın yıllık borcu 300 trilyon dolar. Bu paranın karşılığı yok. İşte bitcoin bu yüzden başarılı oldu. Bizi köleleştiren parasal sisteme karşı bir hareket gibi. Merkez bankasından bağımsız kendi paranızı üretiyorsunuz. Düşününce ben de romantizme kapılıyorum. Ama yine de her açıdan sorgulamak gerek. Kim, neden yarattı belli değil. Evrimsel mi oluştu, yoksa deneysel mi...
‘Balinalar Bitcoin’leri satarsa fiyat düşer, kaybederler’ diyorlar ama asıl niyeti bilmiyoruz ki. Belki amaç farklı.
YENİ DİJİTAL PARA BİRİMİ Mİ GELİYOR?
- Küresel boyuttu dijital paraya geçmek için bir deneyden mi bahsediyorsunuz?
Dijital para konsepti kesinlikle dünyada hakim olacak. Ben 2018’de dünyada ciddi bir finansal reform olacağını düşünüyorum. 1969’da IMF bir döviz birimi çıkardı, adı SDR. Bunun içinde bütün büyük dövizlerin belirli oranlarda payı var. Devletler İMF’ye borçlandığında borç hanelerine SDR olarak yazaılır. 2 yıl önce de Çin yuanını IMF sepetine alarak, yeni dijital bir para biriminin temelini attılar. Bu SDR yeni bir djital para birimi olarak piyasaya sunulabilir mi. Neden olmasın. G20 anlaşır, iş biter.
1988’de The Economist’in bir kapağında yanmış paraların içinden çıkan yeni bir para birimi vardı. Ve 2018’e işaret ediyordu.
BÜTÜN İŞLEMLER HERKESE AÇIK
- Blockchain sistemi nasıl çalışıyor?
Merkez bankası parayı istediği gibi havadan basıyor, bankalara veriyor. Siz bankaya paranızı yatırıyorsunuz, para orada. Merkezi belli. Banka battı, para gitti. Bu sistemde ise merkez yok. Bilgi milyonlarca bilgisayara senkronize olarak dağılmış durumda. Bu müthiş bir fikir. Ve ilk kayıttan itibaren bugüne kadar yapılan bütün işlemler kayıtlı ve herkese açık.
6 ay önce Türkiye’de 9 bin kişi Bitcoin işlemi yapıyordu. Bugün 42 bin. Günlük işlem hacmi ise 100 milyon dolar.