ŞENAY BÜYÜKKÖŞDERE
Dardanel, Türkiye'yi tonbalığıyla tanıştıran şirket. 1984 yılında Niyazi Önen tarafından Çanakkale'de kuruluyor, adını da Çanakkale'nin mitolojik isminden alıyor. İlk yıllar işler iyi gidiyor, ihracatla hızlı büyüme hesapları yapılıyor, krediler alınıyor ama 1998'de Avrupa Birliği'nin ithalata yüzde 24 gümrük vergisi uygulamaya başlamasıyla rüzgar tersine dönüyor. Dardanel için zor günler başlıyor. İşler bir türlü toparlanmıyor, borçlar şirketin boyunu aşıyor. Üstüne bir de 2001 krizi patlayınca Dardanel 130 milyon dolarlık borcuyla iflasla burun buruna geliyor.
AYLARCA MAAŞ VEREMEDİK
Şu anda şirketin başında olan Dardanel'in ikinci kuşağı Mehmet Önen, "Hikayemiz film de olur, Harvard'da 'Case Study' (vaka incelemesi) de..." derken işte bu günleri kastediyor. 2002 yılında 'İstanbul Yaklaşımıyla' devam eden zorlu süreç, yıllarca sürüyor. Şimdi ise karşımızda borçlarından arınmış, üretimini istihdamını artıran, Avrupa'dan şirket satın alma noktasına gelmiş bir Dardanel var. Niyazi Önen'in oğlu, Dardanel'in icra kurulu başkanı Mehmet Önen, "Bu kadar zorlukları aşıp, Dardanel'i tekrar bu noktaya getirmek hiç kolay olmadı. Yeri geldi 5-6 ay maaş veremediğimiz zamanlar oldu. Bunun arkasında büyük emek ve sabır var. Hala o dönemden çalışanlarımız var. Burası bizim için profesyonel bir işten öte, tüm hücrelerimizle bağlılık duyduğumuz bir aile" diyor.
Mehmet Önen'le Dardanel'in gelecek planlarını konuştuk.
Sizinle birkaç sene önce görüştüğümüzde fabrikayı Çanakkale'den taşımayı planlıyordunuz...
O zaman yeni yatırımlar yapabilmek için paraya ihtiyacımız vardı. Ve biz bu yatırımları oradan gelecek kaynakla yapmayı planlıyorduk. Çok şükür geldiğimiz noktada böyle bir ihtiyacımız kalmadı. İşler iyi gidiyor. Şu anda bilanço borçluluk oranlarına baktığımızda geldiğimiz yer çok iyi. Eski borçlarımızın kapanması ve bilançomuzun, performansımızın iyi olmasından dolayı yeni kredi limitlerimiz düşük faizle açıldı. Biz de taşınmaktan vazgeçtik.
İNGİLİZ HALKINA SATACAĞIZ
Bu durumda Dardanel de pandemiden pozitif etkilenen şirketler arasında diyebilir miyiz?
Mart ayında, o stokların yapıldığı dönemde bir zıpladı satışlar ama onun haricinde pandeminin etkisini hissetmedik. Zaten bizim satışlarımız her ay düzenli olarak artıyordu. Ocak, şubat aylarında da satış artışlarımız yüzde 40-50'lerdeydi. Yılı da öyle tamamladık. Ancak bu pandeminin değil, uzun soluklu bir iş modelinin, iletişimin, yeni satış kanallarının bir sonucu diyebilirim. 2020'de 1 milyar TL ciro yaptık. 2021 için de 1.4 milyar TL bütçe koyduk.
Ne var yeni satış kanalı olarak?
Mesela Getir, bizim en iyi müşterilerimizden biri oldu. Onlar bize gelip 'en büyük müşterilerinizden olacağız' dediklerinde gülmüştük. Şimdi 4'üncü sırada.
Getir'le birlikte Londra pazarına da giriyor musunuz?
İngiltere'de vardık ama etnik pazardaydık. Şimdi Getir'le İngiliz halkına da Dardanel satacağız.
İhracat nasıl gidiyor?
Son dönemde ihracatımız büyük ivme kazandı. Ve bunun yüzde 70'ini kendi markamızla yapıyoruz. Bu yıl ciromuzun 300 milyon TL'si ihracattan gelecek. Bizim en iyi pazarlarımız Avrupa Ortadoğu ve İsrail. Azerbaycan'da pazar lideri, Romanya'da da pazar ikincisiyiz.
YUNANİSTAN'A GÜMBÜR GÜMBÜR GİRİYORUZ
Yurtdışında firma satın alma planınız vardı. Ne aşamada şu anda?
Yunanistan'ın en büyük donmuş deniz ürünleri markasını satın almak üzereyiz. Yıl içinde bunu sonuçlandırmış oluruz. Yunanistan pazarına oranın markasıyla girdiğimizde işimiz kolaylaşacak. Türkiye'de ürettiğimiz ton balığının üzerine Yunan markasını koyup, Yunanistan'a gümbür gümbür ton balığı satacağız.
Çanakkale'den sardalya, Karadeniz'de hamsi çıkarıyoruz. Türk balıklarının satışımız içindeki payı %10. Bu oranı büyüteceğiz. Ama hamside bariyerler var. Bir Karadenizliye konserve hamsi yedirmek zor. Sardalyada ise büyük fırsat var.
YENİ FABRİKADA DA 'KADINLAR YAPACAK'
Çanakkale'den taşınmayacağınızı söylediniz. Kapasite yetecek mi?
Hayır yetmiyor. Türkiye'nin en büyük gıda firmalarından, dünyanın da ilk 5 deniz ürünleri firmasından biri olmayı hedefledik. Tabii bunun için yatırımlar gerekiyor. Yeni bir hat yatırımımız oldu. Bu yılın 6'ncı ayında ton balıklı hazır yemek hattımızı devreye alıyoruz. Sonra 2 tane daha fabrika kuracağız. Birinci fabrikayı, bu yılın sonunda Enez'de devreye almayı planlıyoruz. Diğer fabrikamız da Çanakkale Ezine'de olacak. Onu da 2023'te devreye alacağız. Önümüzdeki 3 yıl içinde 50 milyon dolar yatırım planımız var.
Reklamlarınızda 'adamlar' değil, 'kadınlar yapmış' vurgusu var. Yeni fabrikalarda da kadın çalışan sayısı fazla mı olacak?
1500 kadın çalışanımızın Çanakkale köylerinden gelmesi, kendi ayakları üzerinde durmaları, çocuklarını bizden aldıkları maaşla okutmaları, bizden emekli olmaları bize güç veren en önemli unsur. Yatırımlarımızı hep bunu gözeterek yapıyoruz. Bu bize inanılmaz ilham veriyor. Enez'de 1000 kişilik istihdam sağlayacağız. Ve bunun 700'ü kadın olacak.
KAPAK DEĞİŞİNCE SATIŞ ARTTI
Son 1 yılda gıda fiyatlarında büyük artış oldu. Sizde durum ne?
Zam yapmazsanız batarsınız, aradaki ince çizgiyi bulmak lazım. Biz olabildiğince maliyet artışlarını fiyata yansıtmadık. 2020 sonunda yüzde 10'luk bir artışımız oldu. 'Bu ürünü nasıl daha uygun fiyata tüketiciye ulaştırabiliriz' üzerine düşündük. Daha ekonomik ürünler çıkardık. Marketleri disipline etmek için de fiyatı kutunun üzerine yazdık. Yurtdışında ikili paket ton balığı en ucuz indirim mağazasında 1.99 euro. Biz burada 13.90'a satıyoruz.
SENEDE 1 GÜN YİYORUZ
Kişi başına ton balığı tüketim atıyor mu?
Türkiye'de tüketim yakın zamana kadar 100 gramdı. Biz bunu 2 katına çıkardık. Ama hala çok az. Yani şu anda Türkiye'de aileler yılda bir defa yemekte ton balığı yiyor. Ayda bir defa yeseler pazar 12 katına çıkacak. Bizim davamız ise Türk sofralarından balığı, Dardanel'i eksik etmemek. Bu 200 gramı 5 katına yani 1 kilograma çıkarmak.
Pazarın büyüklüğü nedir?
Türkiye iç pazarı 20 bin ton. Yani 1 milyar TL'lik bir pazar söz konusu. Bunun yüzde 80'i ise bize ait.