Sudan’da yönetimi elinde tutan Askeri Geçiş Konseyi (AGK) ile muhalif sivil koalisyon Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG), 39 aylık geçici ortak yönetimde anlaştı. 17 Temmuz'da imzalanan, 22 maddelik siyasi anlaşma, asker ve sivillerden oluşan karma konsey kurularak tarafların iktidar paylaşımını ve seçimlere kadar devlet başkanlığını dönüşümlü olarak yürütmelerini öngörüyor. Anlaşma, Sudan'da aylardır süren siyasi krizi aşma ve demokrasiye geçiş sürecinin başlaması yolunda önemli bir adım oluşturuyor. Ancak önde gelen bazı muhalif gruplar ve silahlı hareketler, devrimcilerin taleplerini karşılamadığı gerekçesiyle anlaşmayı reddediyor.
Sudan'da 19 Aralık 2018'de hayat pahalılığı nedeniyle başlayan gösterilerin ülke genelinde rejim karşıtlığına dönüşmesi üzerine ordunun 11 Nisan'daki müdahalesiyle 30 yıllık Ömer el-Beşir dönemi sona ermişti. Muhalif protestolara liderlik eden ÖDBG İttifakı ise ordudan yönetimi sivillere devretmesini talep ediyordu. Sudan güvenlik güçleri, 3 Haziran sabahı başkent Hartum’daki ordu karargahı önünde 6 Nisan'dan bu yana sivil yönetime geçilmesi talebiyle nöbet tutan muhalif göstericileri, gerçek mermi ve göz yaşartıcı gaz kullanarak dağıtmış, olaylarda muhalif kaynaklara göre 128 kişi hayatını kaybetmişti.
Gösterilerin odak merkezindeki ordu karargahı çevresindeki protestocuların güç kullanılarak dağıtılması ve yüzün üzerinde eylemcinin yaşamını yitirmesi üzerine müzakereler karşılıklı olarak süresiz askıya alınmıştı. Afrika Birliği ve Etiyopya’nın ara buluculuğunda 3 Temmuz’da yeniden başlayan doğrudan müzakereler sonucu taraflar, 5 Temmuz’da seçimler yapılıncaya kadar geçiş sürecinde “dönüşümlü başkanlık” konusunda uzlaşmıştı.
SİYASİ ANLAŞMANIN ÖNE ÇIKAN MADDELERİ
AA muhabirinin ulaştığı siyasi anlaşma metni, 6 bölüm ve 22 maddeden oluşuyor. Metnin giriş kısmında, “Devrimin meşruiyetine dayanarak, halkın özgürlük, barış, adalet, demokrasinin gerçekleşmesi, egemen ulus devletinin inşası gibi beklentilerine cevap verilmesi amacıyla, aziz şehitlerin ruhlarına vefa, 30 yıl hüküm süren devrik rejimin siyasetinden mustarip olanların haklarının ikrarı, ‘Aralık Devrimi’nin çağrısına kulak vermek, devrik rejimin tasfiyesi için askerle muhalefetin ittifak ettiği özgürlük ve değişim hedeflerinin gerçekleştirilmesi, geçiş döneminde adalet önlemlerinin alınması, yolsuzlukla mücadele, yağmalanmış kamu mallarının geri alınması, ulusal ekonominin düzlüğe çıkarılması, toplumsal adalet ve devletin kalkınmasının sağlanması, devlet kurumlarında ve kamu hizmetlerinde reformlar yapılması konularında taraflar arasında anlaşma sağlanmıştır.” ifadelerine yer verildi.
Siyasi belgenin öne çıkan maddeleri şöyle:
"Taraflar, Sudan’ın toprak bütünlüğü, ulusal egemenliği ve tüm bileşenleriyle birlikte ulusal birliği ilkelerinin kutsiyeti üzerinde ittifak etti. Taraflar, ortaklık, iyi niyet ilkelerine bağlı kalacak, düşmanca ve kışkırtıcı söylemlerden kaçınacak. Demokrasi, insan hakları ve Sudan halkının geleneksel değerleri ilkelerine bağlı kalacak taraflar, diyalog ve karşılıklı saygı çerçevesinde muhtemel tüm anlaşmazlıkları çözme ilkesi üzerinde fikir birliğine vardı. Sudan’ın isminin terörü destekleyen ülkeler listesinden çıkarılması için çalışmalar yapılacak. Devlet Başkanlığı Konseyi, 5’i askeri yönetim 5’i muhalefet koalisyonu tarafından seçilecek ve tarafların üzerinde uzlaştığı sivil bir isimle birlikte 11 üyeden oluşacak. Başbakanı ÖDBG belirleyecek.
Bakanlar Kurulu, ÖDBG'nin belirleyeceği bağımsız ve ulusal şahsiyetlerden oluşup üye sayısı 20’yi geçemeyecek ancak Savunma ve İçişleri Bakanlarını askeri yönetim atayacak. Geçiş döneminde Devlet Başkanlığı Konseyi, Bakanlar Kurulu ve valilik görevinde bulunanlar geçiş dönemi sonrasında yapılacak seçimlerde aday olamayacak. Parlamento, Devlet Başkanlığı Konseyi ve kabinenin teşkil edilmesinin akabinde 90 gün içinde kurulacak.
ÖDBG koalisyonu parlamentoda yüzde 67, diğer siyasi güçler yüzde 33'lük üye oranına sahip olacak. Şiddet olaylarını inceleyecek bağımsız komisyonun oluşturulması, geçiş hükümeti kurulması sonrasına bırakıldı. Geçiş dönemi 3 yıl 3 ay sürecek. Geçiş sürecinde konseye 21 ay boyunca asker, 18 ay ise bir sivil başkanlık edecek. Geçiş sürecinin ardından seçimlere gidilecek ve asker yönetimi tamamen sivillere bırakacak."
ÖDBG'nin mayıs ayında askeri konseye sunduğu, geçiş sürecindeki yönetimle ilgili görüşleri içeren kapsamlı anayasal belgeye göre başkanlık konseyi, devletin başı ve egemenliğin sembolü olacak.
ZOR ŞARTLAR ALTINDA VARILAN İTTİFAK
Sudan lideri Beşir’in aylarca süren rejim karşıtı protestolar sonucu 11 Nisan’da devrilmesinin ardından yaşanan siyasi kriz ortamında, 3 Haziran sabahı başkent Hartum’daki ordu karargahı önünde sivil yönetime geçilmesi talebiyle nöbet tutan muhalif göstericiler, gerçek mermi ve göz yaşartıcı gaz kullanılarak dağıtıldı, olaylarda muhalif kaynaklara göre 128 kişi hayatını kaybetti. Muhalifler, göstericilerin ölümünden askeri yönetimi ve konseyin Başkan Yardımcısı Muhammed Hamdan Dakalu liderliğindeki Hızlı Destek Kuvvetlerini sorumlu tuttu, yaşamını yitirenler için uluslararası soruşturma komisyonu talep etti.
Göstericilerin hayatını kaybettiği olayların ardından süresiz askıya alınan müzakereler Afrika Birliği ve Etiyopya ara buluculuğunda yeniden başladı. Taraflar çeşitli sebeplerle siyasi anlaşma metninin imzalanmasını günlerce erteledi.
Siyasi krizi tamamen bitirecek "anayasal bildirinin" cumaya kadar imzalanması bekleniyor
Afrika Birliği Sudan Özel Temsilcisi ve ara bulucu Muhammed Hasan Lebat, imzaların atılması sonrası yaptığı açıklamada, "Asker ile Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri ittifakı önemli bir anlaşmaya imza attı. Anlaşmayla kapsamlı diyalog sürecine doğru bir adım atıldı." değerlendirmesinde bulundu. AGK Başkan Yardımcısı Dakalu ise anlaşmayı "tarihi bir an" olarak nitelendirdi.
Arap Birliği, AGK ile muhalif ittifak ÖDBG arasında ön anlaşma niteliğindeki siyasi belgenin imzalanmasını "olumlu bir adım" olarak nitelendirdi. Arap Birliği tarafından yapılan yazılı açıklamada, Sudan'da taraflar arasında imzalanan anlaşmadan memnuniyet duyulduğu kaydedildi. Mısır Cumhurbaşkanlığından yapılan yazılı açıklamaya göre, anlaşma nedeniyle Sudan halkını tebrik eden Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi, Mısır yönetiminin Sudan halkının yanında yer aldığını ve Sudan halkının tercihlerini desteklediğini ifade etti. İslam İşbirliği Teşkilatı, Sudan'daki tarafların geçiş dönemi için anlaşmasını memnuniyetle karşıladı.
MUHALİF GRUPLAR DEVRİMİN TALEPLERİNİ KARŞILAMADIĞI GEREKÇESİYLE ANLAŞMAYA KARŞI ÇIKIYOR
Muhalefet kanadının önde gelen grupları, askerle ÖDBG arasında varılan siyasi anlaşmaya devrimin taleplerini karşılamadığı gerekçesiyle karşı çıkıyor. Silahlı hareketlerden Malik Akar liderliğindeki Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey örgütü (SPLM-N) ile Cibril İbrahim başkanlığındaki Adalet ve Eşitlik Hareketi, siyasi anlaşmanın ülkedeki kapsamlı barışın gerçekleşmesindeki beklentileri karşılamadığını açıkladı. Akar, anlaşmanın sivil tarafının tüm muhalif koalisyonu temsil etmediğini ve Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'da görüşülen önemli meseleleri görmezden geldiğini belirtti.
Sudan Devrim Cephesi de anlaşmanın tarafı olmadıklarını, siyasi belgeyi mevcut haliyle onaylamadıklarını duyurdu. Sudan Komünist Partisi'nden yapılan yazılı açıklamada da anlaşma, eski rejimin politikalarını sürdürerek krizi tekrarladığı gerekçesiyle reddedildi, barışçıl tepki verilmeye devam edileceği kaydedildi. Muhalif Sudan Gazeteciler Ağı da "öncekiler gibi halka yeni bir şey katmayan" siyasi anlaşmanın reddedildiğini bildirdi. Sudan Ümmet Partisi ise diğer muhalif grupların aksine ittifakı "uzun siyasi boşluğu sonlandıran kapsamlı bir anlaşma" olarak değerlendirdi.
(AA)