AKŞAM
MELİK YİĞİTEL
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan'ın 3 günlük Çin temaslarının Türkiye ve dünyada önemli yansımaları oldu. Ziyarete ilişkin üç önemli noktanın altını özellikle çizmek gerekiyor. Bir noktayı da açıklığa kavuşturmak yine aynı önemde.
Fidan'ın Çinli mevkidaşı ile yaptığı açıklamada öne çıkan üç noktaya dair notlarım şöyle:
Ekonomi: Çin, Türkiye'nin en büyük 3. ticaret ortağı. Ancak Çin lehine açık fark var ve Türkiye bu açığın kapatılmasını istiyor. Fidan bunu vurgulamakla kalmadı, Çin'in karar alıcılarına 'somut öneriler' sundu.
Türkiye'den daha fazla tarım ve gıda ürünleri satın alınması.
Çinli şirketlerin Türkiye'ye daha fazla kalıcı yatırım yapması. (Çin'in uluslararası yatırımları 1,3 trilyon dolar, Türkiye'ye yatırımı ise sadece 5,1 milyar dolar.)
Çin'in Kuşak-Yol Projesi ile Orta Asya'yı Avrupa'ya bağlayan Türkiye'nin Hazar Geçişli Doğu-Batı Koridoru Projesi'nin (Orta Koridor) uyumlaştırılması için daha fazla çaba gösterilmesi.
Çin'den Türkiye'ye daha fazla turistik seyahatin teşvik edilmesi.
Türkiye ile -nükleer dahil- enerji konusunda işbirliğini güçlendirmek.
Dış politika: Küresel konularda Türkiye'nin durduğu yer ve Çin ile örtüşen noktalar Pakin'de de net olarak biliniyor. Fidan da bunların altını çizdi. Özetlemek gerekirse;
Çin'in Gazze'de acil ateşkes çağrısı, Filistin'de başkenti Doğu Kudüs olan ve 1967 sınırlarına dayalı iki devleli çözüm politikası Türkiye ile uyumlu ve ortak çalışma alanlarından biri olarak görülüyor.
Aynı şekilde Ukrayna'da adil ve kalıcı bir barış konusunda da ortak anlayıştan memnuniyet duyuluyor.
Türkiye, Tayvan dahil 'Tek Çin politikası'na destek veriyor ve Asya-Pasifik'teki gelişmeleri yakından izliyor.
Türkiye, Batı'nın Çin'e yönelik yaptırım, ambargo ve adı konulmamış engellerine karşı 'açık rekabeti' destekliyor.
Doğu Türkistan: Fidan, Uygur Türkler konusuna, Çin'in egemenliği ve toprak bütünlüğüne, Türkiye'nin hiçbir zaman Çin'in içişlerine karışmak gibi bir niyetinin olmadığına vurgu yaparak girdi. Ardından, şu noktalara işaret etti:
Uygur Türkleri ile etnik, dinî ve kültürel bağlara sahibiz ve bizim için önemli.
Kaşgar ve Urumçi, Çin'in kültürel zenginliğine katkıda bulunan iki kadim Türk İslam şehridir; tarihi dostluğumuzun ve komşuluğumuzun sembolleridir.
Bu bağlamda Uygur Türkleri, Çin ile Türk ve İslam dünyası arasında bir köprüdür.
Uygur Türklerinin kültürel haklarının korunması ve değerlerini yaşaması konusunda Türk ve İslam dünyasının hassasiyetlerini biliyorsunuz.
Bu hassasiyetlerin giderilmesi ve nedenlerin tamamen ortadan kalkması herkes bakımından büyük fayda sağlayacaktır. Bu konudaki algının değişmesi ancak Çin'in atacağı adımlarla mümkün olacaktır.
Fidan bu mesajları, sadece mevkidaşı Wang Yi ile basın toplantısında vermedi, aynı zamanda Çin'i yöneten Komünist Parti Politbüro Üyesi ve Siyasi ve Hukuki İşler Komisyonu Başkanı Çen Vençing ve Devlet Başkan Yardımcısı Han Zheng'le görüşmesinde; ayrıca Sincan Uygur Özerk Bölgesi Parti Sekreteri Ma Xingrui ve Vali Erkin Tuniyaz'ı ziyaretinde dile getirdi. Urumçi ve Kaşgar'daki temaslar, Sincan'daki durumu doğrudan gözlemlemek bakımından çok faydalı oldu.
Diplomatik kaynaklardan aldığım bilgiye göre, ziyaret her iki taraf için de başarılı geçti.
Bütün bu konuların Çin-Türkiye ikili ilişkilerinin yanı sıra, aynı zamanda Avrupa'ya uzanan tüm bölge için, İslam dünyası ve ABD için de aynı anda önemi var.
O yüzden uluslararası alanda da yankı yarattı.
Fidan'ın "Dünyada herkese yetecek kadar refah var" sözü, özellikle Çin ve Batı medyasında "Devlet Başkanı Xi Jinping'in sözünden alıntı" diye yorumlandı.
Fidan, bu ifadeyi, iki ülke liderlerinin ortaya koyduğu ikili ilişkiler ve küresel düzeydeki 'vizyon'a atıf yaptıktan sonra kullanırken, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın her platformda "Dünyanın herkese yetecek kaynaklarının adaletli şekilde dağılımına ihtiyacı vardır" sözlerine işaret etti.
Erdoğan, ünlü "Dünya 5'ten büyüktür" sözünü dile getirdiği 24 Eylül 2014'teki BM Genel Kurulu konuşmasında, "Çocukların öldürüldüğü bir dünyada, kimse barış ve refah içinde olamaz" demişti. Erdoğan refah vurgusunu, sonraki yıllarda yaptığı BM Genel Kurulu konuşmalarında da tekrarlamış, "Herkes için özgürlük, herkes için barış, herkes için refah, herkes için adalet, herkes için huzurlu ve güvenli bir gelecek" ifadelerini kullanmıştı.
Erdoğan, 14 Mayıs 2017 Pekin'deki Kuşak ve Yol Forumu'ndaki konuşmasında da, siyasi ve ekonomik olarak uyumlu bir sistemin kurulması halinde, "refah temelli yeni bir dönemin başlayacağını" vurgulamıştı.
Erdoğan, 1 Kasım 2020'deki TBMM açılış konuşmasında da, "Dünyanın, herkese yetecek kaynaklarının adaletli şekilde dağılımına ihtiyacı vardır. Bunları sağlayacak bir küresel yönetim düzeni kurmalıyız" demişti.
Erdoğan bu vizyonunu, 28 Ekim 2022'de açıkladığı 'Türkiye Yüzyılı' vizyonunu da, "Ülkemize, bölgemize ve ünyanın her yerine demokrasi, kalkınma, barış, refah götürecek bir devrimin adı" diye tanımlamıştı.
Bakan Fidan, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkenti Urumçi'de Yanghang Camii'ni ve Uluslararası Büyük Pazar'ı ziyaret etti. Uygur Türkleriyle sohbet eden Fidan daha sonra Kaşgar şehrinde Yusuf Has Hacib Türbesi ve Iydgah Camii'nde dua etti.
Fidan "Nihayet, bu iki kadim şehri de ziyaret ettim. Büyük âlim Yusuf Has Hâcib'in aziz ruhuna Fâtiha okudum" dedi.