MERVE YILMAZ ORUÇ / merve.oruc@aksam.com.tr
Türk edebiyatı köklü bir geçmişe sahip. Bugüne roman, hikâye, şiir, deneme ve birçok alanda eserler bırakarak bu dünyadan göç eden sayısız edebiyatçımız var. Bu isimlerin izini sürmek, onları daha yakından tanımak istediniz mi hiç? Mesela Mehmet Akif Ersoy, İstiklal Marşı'nı nasıl bir mekânda yazdı, merak ettiniz mi? Ya da Tevfik Fikret için Aşiyan neden bu kadar önemliydi?
Sevdiğimiz bir yazarın, şairin, sanatçının nasıl biri olduğu, aklımızdan çıkmayan o cümleleri nerelerde yazdığı, nasıl bir hayat sürdüğü, yanından ayırmadığı eşyaları, büyüdüğü ev merak konusudur çoğumuz için. Ülkemiz dünyadaki örnekleri ile kıyaslandığında belki sanatçıların, yazarların hatıralarını koruyup, geleceğe aktarma konusunda yeterince iyi durumda değil. Ama yine de son dönemlerde ardı ardına açılan müze kütüphaneler bu alandaki eksikliği kapatma yolunda atılmış önemli adımlar. Ziyarete açılan müzelerin belediye ya da bakanlığa bağlı olanlarının yanı sıra özel olarak aile tarafından hazırlanmış anı evleri de mevcut. Müzelerde edebiyatçıların kişisel ve yazın hayatlarına dair birçok eşya yer alıyor. Bu vesile ile var olan edebiyat müzelerimizi hatırlatalım istedik.
AHMET HAMDİ TANPINAR MÜZE KÜTÜPHANESİ
Beş Şehir, Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü eserlerinin yazarı Ahmet Hamdi Tanpınar'ın müzesi İstanbul'da Alay Köşkü'nde yer alıyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2011 yılında kurulan Ahmet Hamdi Tanpınar Edebiyat Müzesi Kütüphanesi, Gülhane Parkı girişinin solunda, Topkapı Sarayı'nı çeviren surun köşe kulesi üstünde yer alan Alay Köşkü'nde ziyaretçilerini ağırlıyor. İlk katta yer alan kütüphane kısmında bini aşkın yazara ait yaklaşık 9 bin kitap mevcut. İkinci katında ise 1950 sonrası Türk Edebiyatı'nın önemli temsilcilerinden Yahya Kemal Beyatlı, Necip Fazıl Kısakürek, Orhan Pamuk ve Nâzım Hikmet'e ait eserler ve eşyalar yer alıyor. Sürekli sergi alanının dışında müzede süreli sergilere de yer veriliyor.
SAİT FAİK ABASIYANIK MÜZESİ
Öykü yazarı Sait Faik Abasıyanık evi müzeye dönüştürülen edebiyatçılardan. Yaşamı sırasında, anne ve babasız çocukların eğitimine destek olmak amacıyla evini Darüşşafaka Derneği'ne bağışlayan Abasıyanık'ın ardından dernek ilk olarak müzeyi, 22 Ağustos 1959'da açtı. 2009 yılında müze binası restorasyona girdi ve 11 Mayıs 2013 tarihinde yeniden ziyarete açıldı. Müzede Abasıyanık'ın eşyaları, fotoğrafları, mektupları, kartpostalları, eserlerine konu olan sayısız hatırasının izlerini taşıyan nice eşya ve belge yer alıyor. Müze ev, ücretsiz olarak hizmet veriyor.
ORHAN KEMAL MÜZESİ
Birçok türde eserler veren ve adını roman ve hikâye alanında duyuran Orhan Kemal'in müzesi Beyoğlu'nda bulunuyor. Türk edebiyatının önemli kalemlerinden biri olan Kemal'in müzesi, 2000 yılında Orhan Kemal Kültür Sanat Merkezi tarafından kuruldu. Müzede yazarın çoğu Ara Güler tarafından çekilmiş 70 kadar fotoğrafı, aile fotoğrafları, kitaplarının orijinal ilk baskıları, özel mektuplar, hakkında yazılan tez ve makaleler, kullandığı daktilo, özel eşyaları, öldüğünde yüzünden alınan maske gibi nesneler sergileniyor.
NURİ PAKDİL EDEBİYAT MÜZE KÜTÜPHANESİ
Kudüs şairi olarak bilinen Nuri Pakdil'in anısını yaşatan Nuri Pakdil Edebiyat Müze Kütüphanesi, dünyada çeşitli örnekleri bulunan edebiyat müze kütüphaneleri şeklinde tasarlanmış bir yapı. Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü'nde paylaşılan bilgiye göre; Nuri Pakdil Edebiyat Müze Kütüphanesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı'na tahsisli Mustafa Necati Evi'nde 2022 yılı başında hizmete açıldı. Ankara Kızılay'a yakın bir noktada yer alan mekânda okuma salonları, toplantı salonu, ders çalışma alanları ve çok amaçlı salonlar bulunuyor. Nuri Pakdil'e ait bazı özel eşyaların da sergilendiği müze kütüphanede tüm hizmetler ücretsiz olarak sunuluyor.
MEHMET AKİF ERSOY EDEBİYAT MÜZE KÜTÜPHANESİ
İstiklal şairi Mehmet Akif Ersoy adına açılan müze kütüphane, Ankara'da Tacettin Dergâhı'nda ziyaretçilerini ağırlıyor. İstiklâl Savaşı sırasında kendisine hayranlık duyan Tacettin Şeyhi tarafından selamlık bölümü kendisine tahsis edilen bu evde yaşayan Ersoy, İstiklâl Marşı'nı burada yazmış. O yüzden bu bina çok önemli bir değer. İstiklal Marşı'nın 90. kabul yıldönümü olan 12 Mart 2011 tarihinde hizmet vermeye başlayan müze kütüphanesi aynı zamanda "Avrupa Birliği Destinasyon Ödülü" kazanmış. Mehmet Akif Ersoy Edebiyat Müze Kütüphanesi, yüksek avlu duvarları ile çevrili olup bahçesine küçük avlu kapısından girilen iki katlı bir Ankara evi. Üst kata çıkan tahta tırabzanlı merdiven boyunca Ersoy'a ait fotoğraflar bulunuyor. Üst katta ise dinlenme ve toplantı odaları yer alıyor. Müzede şaire ait kitaplar, cep saati, gözlük, tesbih ve büyük şairin yüzünün kalıbı teşhir ediliyor.
AŞİYAN MÜZESİ, TEVFİK FİKRET
Şair Tevfik Fikret'in 1906-1915 yılları arasında yaşadığı ev, Aşiyan Müzesi olarak hizmet veriyor. 1940 yılında eşi Nazime Hanım'dan İstanbul Belediyesi tarafından satın alınan yapı 1945 yılında Edebiyat-ı Cedide Müzesi olarak açılmış. Daha sonra önceleri Eyüp mezarlığında bulunan şairin naaşı, 1961 yılında evin bahçesine nakledilmiş ve bu tarihten sonra müze "Aşiyan Müzesi" adını almış. Aşiyan ise Farsça "yuva" anlamına geliyor. Tevfik Fikret, evinin projelerini kendisi çizmiş ve bu ismi de kendi vermiş. Müzede Tevfik Fikret ve ailesine ait eşya ile Tanzimat Edebiyatı ve özellikle Edebiyat-ı Cedide döneminin önemli sanatçılarının eşyası sergileniyor.
YAHYA KEMAL MÜZESİ
Türk şiirinin en büyük temsilcilerinden yazar, siyasetçi ve diplomat Yahya Kemal Beyatlı'nın ruhunu hissedeceğiniz bir mekân, Yahya Kemal Müzesi... Beyazıt'ta bulunun müze, İstanbul Fetih Cemiyeti'ne bağlı ve yenilenmesinin ardından 19 Eylül 2016 tarihinde açılmıştır. Ücretsiz olarak haftaiçi hergün ziyarete açık olan müzede; Beyatlı'ya ait eşya ve eserler yer alıyor.
KEMAL TAHİR MÜZESİ
Cumhuriyet döneminde roman, hikâye, şiir, senaryo gibi çeşitli türlerde eserler veren ve Türk edebiyatının en üretken romancılarından biri olan Kemal Tahir'in son 10 yılını geçirdiği evi müze olarak kullanılıyor. Kemal Tahir'in eşi Semiha Hanım tarafından kurulan vakıf sayesinde yazarın yaşadığı ev müze haline getirilmiş. Kadıköy Şaşkınbakkal'da apartman dairesinde yer alan müze, mütevazi bir yapıya sahip. Müze evi içinde yazara ait olan 9 bin kitap, el yazmaları ve kişisel eşyaları sergileniyor. Ayrıca yazarın yakın dostu olan Nazım Hikmet'in daktilosu da bu müzededir.
RIFAT ILGAZ MÜZESİ
Hepimizin gönlünde taht kuran Hababam Sınıfı'nın yazarı Rıfat Ilgaz'ın müzesi doğduğu ve hayranı olduğu Kastamonu Cide'de yer alıyor. Türk edebiyatının en önemli yazarlarından olan Ilgaz'ın doğup büyüdüğü ev artık müze olarak hizmet veriyor. Rıfat Ilgaz Müzesi'nde ünlü yazarın eserlerinin yanı sıra, kişisel eşyaları, çalışma masası, kitaplığı, karyolası ve hayatının bir bölümünü kapsayan fotoğrafları sergileniyor. Müze aynı zamanda her yıl, Cide Rıfat Ilgaz Sarıyazma Kültür ve Sanat Festivali'ne de ev sahipliği yapıyor.
NAMIK KEMAL EVİ MÜZESİ
Vatan şairi olarak anılan Namık Kemal'in müzesi de doğduğu topraklarda yer alıyor. 1840 yılında Tekirdağ'da doğan Kemal'in doğduğu evin yakın çevresinde eski Tekirdağ evleri örnek alınarak, onun hatırasına yaşatmak amacıyla Tekirdağ Milli Eğitim Vakfı, İl Özel İdare, Tekirdağ Belediyesi, Namık Kemal Derneği ve çeşitli kuruluşların ortak katılımıyla yaptırılan müze ev, 1994 yılında ziyarete açıldı. Ahşap yapılı ve 6 odası bulunan evin sofasındaki panolarda da Namık Kemal'in ailesine ait fotoğraflar, belgeler, basında çıkan haberler ve eski Tekirdağ resimlerine de yer verilmiş.
ZİYA GÖKALP MÜZESİ
Ziya Gökalp'in doğup büyüdüğü ev, 1956 yılında Kültür Bakanlığı tarafından müzeye çevrilmiş. Diyarbakır'da bulunan müze, Diyarbakır sivil mimari örneklerinin en güzel eserlerden. 1824 yılında Ziya Gökalp'in ailesine intikal eden evde Gökalp, 1876 yılında doğmuş. 23 Mart 1956 tarihinde evin harem bölümü İl Özel İdaresince, selamlık bölümü ise Belediye tarafından kamulaştırılmış, harem bölümü, Kültür ve Turizm Bakanlığınca Ziya Gökalp Müzesi olarak düzenlenerek ziyarete açılmış. Müzede Ziya Gökalp'e ait eşyalar ve belgeler bulunuyor.
CAHİT SITKI TARANCI MÜZESİ
Ünlü şairimiz Cahit Sıtkı Tarancı'nın doğduğu ve çocukluk yıllarını geçirdiği ev, bugün müze olarak ziyaretçilere açık. Edebiyatımızın büyük şairlerinden olan Tarancı'nın Diyarbakır'daki evi, 1973 yılında müzeye çevrilmiş.
NECATİ CUMALI ANI VE KÜLTÜR EVİ
Yaşar Kemal'in ifadesiyle "Yaşlanmaz Şair Çocuk" olarak anılan şair ve yazar Necati Cumalı'nın hatırası Urla'da büyüdüğü evde yaşatılıyor. 13 Ocak 1921 tarihinde Yunanistan'da doğan Cumalı, İstiklal Harbi'nden sonra Türkiye'ye göçüp Urla'ya yerleştiği için Ege'de büyümüş. Eserlerinde de Urla'yı sıklıkla işleyen ünlü yazar Cumalı'nın çocukluğunu geçirdiği ev, Urla Belediyesi tarafından 2001 yılında Necati Cumalı Kültür ve Anı Evi olarak hizmete açıldı. Cumalı'nın eserlerinin tanıtılması amacıyla hayata geçen kültür evinde yazara ait özel eşyalar, eserlerini yazarken kullandığı daktilo ve kitaplarının değişik baskıları sergileniyor.