GÜLCAN TEZCAN / gulcantezcann@gmail.com
Uzunca bir zamandır ailelerin 'aman çocuğum kitap okusun da' diyerek göz yumduğu dijital yazar platformu Wattpad, ticari olarak durumu kullanışlı hale getiren yayıncıların da teşvikiyle önü alınamaz bir noktaya geldi. 13 ilâ 18 yaş arası yazarların kaleme aldığı içeriğinde o yaş grubunun algı kapasitesinin çok üstünde cinsellik ve gayri ahlaki unsurlar barındıran kitaplar 5, 6 milyon okur sayısına ulaştı ve fuarların gözdesi oldu. Ancak bu içeriklerin çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri görmezden gelinemeyecek noktaya ulaştığında Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın Çocuklar İçin Duy, Duyarlı Ol ihbar hattına gelen şikâyetleri değerlendiren Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın talebi ile Wattpad'e erişim engeli getirildi.
Peki Wattpad ve benzeri içeriklerin yer aldığı dijital mecraların çocukların ruhsal, fiziksel gelişimlerine ne tür etkileri var? Çocuk kitapları editörü Dr. Fatma Hazan Türkkol, Uzm. Klinik Psikolog Çocuk Gelişimi Uzmanı ve Aile Danışmanı Dr. Nurşen Şirin ve Araştırmacı-Yazar Emine Bayram'a sorduk.
YAYINCILAR WATTPAD'İN HAZIR KİTLESİNİ KULLANIYOR
Dr. Fatma Hazan Türkkol / Çocuk kitapları editörü
"Hikâyeniz önem taşır. Sesinizi yükseltin. Hikâyenizi paylaşın. Dünyayı değiştirin." Böyle diyor Wattpad. Mobil uygulama ve web üzerinden ücretsiz erişilebiliyor ve 90 milyondan fazla da kullanıcısı bulunuyor. 15 ila 25 yaş arası olduğu söyleniyor bu kullanıcıların. Yayınevleri ve özelinde çocuk edebiyatı yayıncıları için dikkat çekici olması ise edebi nitelikten çok hedef kitlenin hazır bulunuşu ve bir ticari karşılığının olması.
Wattpad kullanıcıları tarafından beğeni ve yorumlarla ön plana çıkarılan metinler, bazı yayınevleri tarafından kitap dosyası olarak kabul ediliyor. Bu mecrada sunulan metinlerle ilgili tartışmaların yoğunlaştığı bazı alanlar var. Bunların başında müstehcen ifadelerin ve betimlemelerin fazlalığı, doğrudan veya dolaylı şiddet, kadına karşı şiddet, yoğun argo, zorbalık gibi içerikler geliyor. Çünkü bir şeyin tasvip edilemez olduğunu söylerken fazla temsile kayarsanız onu yeniden dolaşıma sokmuş oluyorsunuz. Şiddetin kötü olduğunu söylemek için yaptığınız ayrıntılı şiddet betimlemeleriyle aynı alana malzeme vermiş olmanız gibi.
EDEBİ DEĞERİ YOK SADECE ÇOK POPÜLER
Bu tartışma temelini yayınevleri açısından sürdürürsek dosyaların yayınlanma biçimlerine dikkat çekmek gerekiyor. ISBN numarası alınmış, editoryal süreçten geçirilmiş, basılı bir Wattpad kitabıyla, web ortamındaki orijinal dosyası arasında ciddi farklar olduğunu görüyorsunuz. Çünkü her yayınevinin bir yayın politikası var ve saydığımız o yoğun tartışma alanlarında varlığını ve diğer kitaplarını yıpratmak istemiyor. Wattpad kitaplarının bu dolaylı baskı sürecinin sebebi de yine temel tartışma noktasına çıkıyor. Bugün Wattpad dosyası hazırlayan bir kişi, dosyasını yayınevlerine sunsa çok büyük ihtimalle kabul edilmeyecektir. Ancak bir şekilde okur sayısının fazla olduğu görülünce üzerinde çalışarak basılı bir kitap haline getiriliyor. Bu da aslında bize edebiyat değil de popülerlik sebebiyle seçildiklerini gösteren işaretlerden biri.
ŞİDDET EĞİLİMİ NORMALLEŞTİRİLİYOR
Tüm bunları konuşurken tabii bu okur sayısına nasıl ulaştıklarını hep akılda tutmak gerek. Yayınevlerinin özellikle ilk gençlik kategorisine yatırım yapmaları gerekmekte. Gençlik kitaplarının üslubu, meselesi, jargonu hedef kitleyi tutan veya iten şey haline dönüşüyor. Bu yaşa kadar çocuk, kitabı kendisi seçemiyor veya seçme oranı az. Ancak ilk gençlik artık kendi kitaplarını seçtiği, dünyayı omuzladığını hissettiği bir dönem. Dolayısıyla okuduklarının üstten ve öğreten pozisyonunda olan şeylerle bezeli olmamasına dikkat ediyor.
Bunun yanında Wattpad metinlerinin de yazarları var ki sayıları az değil. Yazmak iyileştirici ve ayrıcalıklı bir şey, kelimelerle oynamak, anlam kurmak... Bu nokta bizi yine en başa, tartışma konularına atıyor: içerikler. Kurguların kopuklukları, kelime hataları, cümle bozuklukları değil konumuz. Daha temel bir şey. Mesele artık cinsellik, doğrudan şiddet, şiddet eğilimini övmenin normalleştiği, bununla birlikte bir gruba kabul edildiğini gösteren içeriklerin sürekli dolaşıma girmesiyle teşvik edici bir nitelik kazanması. Zira popüler olan artık o...
ÖNEMLİ OLAN YASAKLAMAK DEĞİL YÖNETEBİLMEK
Yazanın ve okuyanın aynı yaş grubunda olması Wattpad konusunun disiplinlerarası bir şekilde ele alınması gerektiğini bize gösteriyor. Bu hem psikoloji, hem iletişim, hem de edebiyatın konusu örneğin.
Peki, ne yapacağız? Bir iletişimci ve editör olarak yasaklamanın özellikle bu yaş grubu için daha ilgi çekici olduğunu düşünenlerdenim. Yapılması gereken şey sağlam bir medya okuryazarlığının ilk gençlik dönemi çocuklara kazandırılması. İçerikleri nasıl seçeceğini, hangi içeriği neden alıp hangisini reddedeceğini fark edebilecek bir temelin oluşturulması. Popüler içerikten uzak durduğu için zorbalığa uğradığında, içinde kendi kararına dair güven duyabileceği bir temelin atılmasının önemli olduğunu düşünüyorum. Kısacası önemli olan yasaklamak değil, yönetebilmek.
ERKEN YAŞTA CİNSEL İÇERİKLERE MARUZ KALMAK DUYGUSAL HAZIMSIZLIK OLUŞTURUR
Dr. Nurşen Şirin / Uzm. Klinik Psikolog Çocuk Gelişimi Uzmanı ve Aile Danışmanı
Çocukların yaş ve olgunluk anlamında henüz hazır olmadan cinsel içeriklere (internet aracılığı ile görsel, işitsel olarak) erken yaşta maruz kalmaları çeşitli riskler barındırmaktadır.
İçeriğin, çocuğa pedagojik olarak uygun bir şekilde sunulmaması, bilişsel ve duygusal anlamda anlamlandıramadığı nereye koyacağını bilemediği devasa bir duygusal, görsel, duyumsal uyaranlara maruz kalması bu aşırı uyarılma ile çocuğun üzerinde biriken duygusal (suçluluk/kaygı/tiksinti) yükün oluşması ile sonuçlanabiliyor.
Pornografik sahneler, görüntüler, sesler vb. her öğe dopaminal hazza hitap eder ve gelişen beyne oldukça zarar verir. Bu durum çocukluk mastürbasyonları ile sonuçlanabilmektedir. Çünkü bu haz aynı zamanda çok hızlı bir şekilde bağımlılık oluşturur. Yapılan araştırmalar pornografik öğelere karşı oluşan bağımlılığın madde bağımlılığı kadar insan beyninde hasar oluşturduğunu gösteriyor.
ERKEN UYARANLAR, DAVRANIŞ PROBLEMLERİNE YOL AÇAR
Çocukların erken dönemlerde bu tarz içeriklere maruz kalmaları onların hem biyolojik sistemlerini bozmaya başlıyor hem de duygusal bir hazımsızlık oluşturuyor. Çocuklar erken dönemlerde bu uyaranlara karşı daha savunmasızdır. İçeriğin oluşturduğu merak ve sonraki dönemlerde ise haz duygusu daha fazlasını görme ihtiyacı oluşturur. Özellikle ilk çocukluk yıllarında bu tarz sahnelere maruz kalan çocuklar bunu sindirmekte ve anlamlandırmakta oldukça zorlanır; bu ses ve görüntüler onlarda çeşitli davranış problemlerine neden olabilir. Özellikle tiksinti, suçluluk ve utanç duygularının yoğunlaşması çocukları obsesif takıntılara kadar götürebilmektedir. Çocuk bu yoğun duygudan kurtulabilmek için takıntılı ve tekrarlayan davranışlar, istemsiz düşünceler (temizlik, günah-sevap-cezalandırılma korkusu vb.) geliştirerek yaşam konforunu zorlaştırır.
İSTİSMARI FARK EDEMEZ HALE GELİYORLAR
Bu yoğun duygularla çocuklar kendilerine fazla gelen bu içeriği sindirebilmek için çeşitli savunma sistemleri geliştirirler. Özellikle küçük çocukların oyunlarında bu tarz sahneleri tekrarlama eğilimlerini gözlemlemekteyiz. Yaşının üstünde cinsel bilgisinin olması, gelişim seyrinin (yaşamın belirli dönemlerinde çocukların erkek ve kadın bedenine olan gelişimsel merakı fazla uyaranlar sonucu derinleşir) üstünde cinsel merak duygusu onda algıda seçicilik oluşturur. Bu durum da çocuğun etrafta yanlış etiketlenmesine neden olup bu konuda daha fazla suçluluk duymasına yol açar. Suçluluk hissettikçe kendisini aynı şeye maruz bırakma ardından tekrar suçluluk hissetme gibi bir kısır döngüye girebilir.
Bir diğer tehdit ise çocuğun bedensel mahremiyetini kaybetmesidir. Sürekli bedenin sergilenmesi bunu normalize eder ve çocuğun bedenini koruma özenini kaybetmesine neden olur. Bu aynı zamanda çocuğu istismara daha açık bir hale getirir ya da olan istismarı fark edememesine yol açar.
MARJİNAL YAŞAMLAR ÖZENDİRİLİYOR
Emine Bayram / Araştırmacı-Yazar
Son yıllarda gençler arasında trend bir uygulama olan Wattpad, uygunsuz içerikleri bakımından eleştirilerin odağındaydı. Başlangıçta bu içeriklerin sansürsüz olması, sınırsız erişim sağlaması, etkileşime açık olmasıyla özgür bir sanal sosyalleşme alanı olarak görülüyordu. Fakat uygulamadaki yazarların olay örgüsünü şiddet ve suça eğilimli, uyuşturucu madde kullanan, sadizm, mazoşizm gibi riskli davranışlar sergileyen karakterlerden seçmeleri; negatif aile temsilleri, cinsel birliktelik ve pornografik unsurları ön plana çıkarmaları içeriklerin sorgulanmasına neden oldu. Okur kitlesinin bu içeriklere maruz kalmasının dış dünyada marjinal olanı arama ve ona hayranlık, sosyal yaşama katılmada güçlük, realiteden kopma, sağlıklı ilişki kuramama, manipülasyona uğrama ve psikolojik şiddete varan pek çok sakıncayı beraberinde getirdiğini düşünüyorum.
WATTPAD'İN DİKKATLİ KULLANILMASI ARTIK BİR ZORUNLULUK
Wattpad'de her ne kadar yazınsal bir üretim söz konusu olsa da bunun edebi olma yönü elbette tartışılır. Ergenliğe yeni adım atan ve kendi hayal dünyalarında yaşayan gençlerin yazdığı sıra dışı metinler, uygulama içerisinde daha çok okunmayı, etkileşimi, chat ortamında sosyalleşebilmeyi ve popülerliği beraberinde getirmektedir. Bunun farkına varan gençler bu yönde üretim yapmaya devam etmiş ve Wattpad'de milyonları aşan hikâye paylaşımı olmuştu. Ayrıca yayın evlerinin bu okur-yazar kitlesini keşfetmesi de, kitapların yüksek satış oranlarına ulaşmasını beraberinde getirdi. Bu yüzden kitapevlerine gittiğinizde Wattpad kitaplarına münferit bir bölüm ayrılmasına şaşmamak gerekir. Bu kitapların uyarlanarak film-dizi sektörünü şekillendirmesi de cabası. Tüketim kültürünü besleyen bir mecra olarak Wattpad'in dikkatli kullanılması zorunlu hale gelmiştir.
ÇOCUK-EBEVEYN İLİŞKİLERİ ZEDELENİYOR
Sosyal medyada yapılan paylaşım ve yorumlardan takip ettiğim kadarıyla uygulamadan en çok aileler yakınıyor. Okuma alışkanlığı kazandığı düşünülerek serbest bırakılan çocukların uygulamada doğru ve besleyici eserlere ulaşamaması en büyük problem. Dahası; sevme-sevilme, değerli hissetme ve takdir edilme gibi isteklerini gençlerin bu platformda karşılamaya çalışması, çocuk-ebeveyn iletişimini zedelediği görülüyor.
ERKEN YAŞTA CİNSEL DENEYİM TEŞVİK EDİLİYOR
+18 içerikler yoluyla genç kuşak; kadın-erkek ilişkilerini yanlış yorumlama, erken yaşta cinsel deneyim, güvenli bağ kuramama, mahremiyet algısının zedelenmesi, yanlış rol model sunumlarını sevimli bulma, marjinal hayatlara özenme gibi pek çok tehdit altında görünüyor. Bu yaş grubunun zihin dünyaları için yatırım yapmaları gereken bir dönemde, bilinçaltına işlenen uygunsuz içeriklerin bireysel ve toplumsal sonuçlarının masum olmayacağı söylenebilir.