Önce kısaca üstün potansiyel/üstün zekanın tanımından bahsedelim. Herhangi bir zihinsel alanda (yaratıcılık, sanatın birçok dalı, entelektüel gelişim, akademik, liderlik gibi) ortalamanın üzerinde kabiliyete sahip bireyler üstün potansiyelli/zekalı olarak tanımlanırlar. Üstün zekanın birçok çeşidi var ve hepsi testlerle saptanamıyor. Ama kabaca söylersek IQ test skoru 130 ve üzeri olanlar üstün zekalı, kaynağına ve testine göre değişmekle birlikte 140-145 ve üzeri ise dahi düzeyinde üstün zekalı olarak tanımlanıyor.
Üstün potansiyelli bireylerde bazı psikolojik rahatsızlıkların daha fazla olduğu konusunda çalışmalar daha önce de yapıldı. Intelligence Journal dergisinde 2017 yılında yayımlanan bir çalışmanın sonucuna göre üstün zekalı bireylerde anksiyete bozukluğu ve bağışıklık sistemi sorunları normal bireylere göre daha yüksek. Çalışmaya 3715 üstün zekalı birey alınmış. Çalışmanın sonucunda üstün zeka ile duygudurum ve anksiyete bozuklukları, dikkat eksikliği hiperaktivite sendromu ve otizm arasında kuvvetli bir ilişki saptanmış. Ayrıca alerji, astım gibi bağışıklık sistem sorunlarından kaynaklanan rahatsızlıkların da daha fazla olduğu gözlenmiş. Çalışmanın yürütücüsü Ruth Karpinski bu bulguların üstün zeka-psikoimmünoloji ilişkisi açısından önemini şu şekilde dile getiriyor;
GÜNLÜK STRES YÜKLERİ DAHA ÇOK
‘Süreğen bir stres beyin ve bağışıklık sistemi arasındaki iletişimi olumsuz yönde etkiliyor. Üstün zekalı bireylerin duygusal ve fiziksel fazla uyarılmışlıklarından dolayı günlük stres yükleri daha fazla oluyor. Bu nedenle yüksek IQ’lu bireylerde bu tür rahatsızlıkların kaynağını araştırırken bunun dikkate alınması gerekiyor’ Yani üstün zekalı bireyler birçok durum karşısında çok hassastırlar ve algıları çok açıktır. Bu da onları strese daha açık hale getirir ve stres hayatlarından eksik olmaz. Normal bireylerin çok da üzerinde durmadığı bir konu onlar için hayatın merkezi haline gelebilir. Bu da büyük bir stres yükü oluşturur. Aynı şekilde bu çalışmanın sonucu anksiyete bozukluğunun üstün zekalılarda fazla görülmesini de açıklıyor.
KÜÇÜK UYARANLARA BÜYÜK TEPKİ
Normal bireylerde yüzde 10 görülebilen anksiyete bozukluğu üstün zekalı bireylerde yüzde 20 oranında görülüyor. Çalışmayı yürüten Karpinski ve arkadaşları hiperbeyin/hiperbeden teorisi üzerinden bunu açıklıyorlar. Yüksek zihinsel yetenekleri olan insanlar çevrelerinde gelişenlere karşı fazla duyarlılar. Beyinlerinin verdikleri tepkiler de aynı şekilde. Bedenleri de küçük uyaranlara büyük tepkiler verebiliyor. Örneğin küçük bir giysi etiketi vücuda rahatsızlık verebilir ya da alışık olunmayan bir sese karşı düşük düzeyde bir stres reaksiyonu gelişebilir. Sempatik sinir sistemi sürekli olarak aktif olursa bağışıklık sisteminin fazla uyarılmasına neden olabilir. Bu da bedende ve beyinde birtakım değişikliklere yol açabilir.
Daha önce yapılan çalışmalarda üstün zekanın kalp hastalıkları, inme, solunum sistemi hastalıkları ve demans gibi rahatsızlıklara karşı koruyucu olduğu gösterilmiş olsa da bu çalışmada anksiyete ve bağışıklık sistemi bozuklukları riskini artırabileceğine dair sonuçlar elde edilmiş. Psikonöroimmünolojik kökenlerinin daha detaylı incelenmesi gereken sonuçlar bunlar. Net bir açıklama yapabilmemiz için daha fazla çalışmaya ihtiyacımız var.
DR. SEVDA SARIKAYA
sevda.sarikaya@stargazete.com