aysun.yildiz@aksam.com.tr
Geçtiğimiz hafta Yaşar Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Bölümü öğretim üyeleri Doç. Dr. Ferah Onat, Dr. Göker Gülay, ünlü YouTuber’ların videolarını inceleyerek neden bu kadar çok ilgi gördüklerini açıklamıştı. Biz de bunun üzerine Doç. Dr. Ferah Onat ve Öğr. Gör. Dr. Göker Gülay’la bir araya geldik ve nasıl fenomen olunur öğrendik.
10 YouTube fenomeninin videolarını inceleyerek yoğun etkileşim alıp ilgi görme nedenlerini araştırdınız. Araştırmalarınızda nasıl bir sonuca vardınız?
Çalışmamızın çıkış noktası, YouTube fenomeni olarak tanımlanan kişilerin nasıl olup da bu kadar yoğun şekilde izlendikleri ve izleyicileriyle etkileşim kurabildikleriydi. Biz araştırma bulgularımıza açıklık getirmek için “parasosyal etkileşim” yaklaşımından yararlandık.
Parasosyal etkileşim nedir?
Donald Horton ve Richard Wohl adlı araştırmacılar tarafından 1950’li yıllarda medya ve birey arasındaki ilişkiyi açıklamak için ortaya atılmış bir kavram. O dönemde ABD’de sayısı hızla artan televizyon izleyicileri üzerine yapılan araştırmalarda izleyicilerin televizyon ekranında gördükleri bazı sunucu ve oyuncuları yakın birer arkadaş gibi benimsedikleri ve o karakterin etkisi altına girdikleri yönünde bulgulara ulaşılmış. Sonraları parasosyal etkileşim kavramı sinema, futbol, siyaset ve günümüzde de internet ortamında yoğunlukla inceleniyor.
Parasosyal etkileşime giren izleyiciler nasıl hissederler?
Televizyonda ya da videolarda izledikleri kişilere yakın hissederler. Onların davranışlarından etkilenirler. Onları rol alır, onlarla bağlanırlar, onlarla buluşmak, onlara yakın olmak isterler. Başkalarıyla onlar hakkında konuşurlar.
Parasosyal etkileşim sadece ekran karşısında mı oluyor?
Hayır, illa ki ekranın arada olması gerekmiyor. Okuldaki havalı delikanlıdan öğretmene hatta işyerindeki üst düzey yöneticiye kadar yüz yüze yoğun iletişim içinde olmadıkları kişilerle herkes parasosyal etkileşime girebilir. Bu etkileşime girilen ünlülerle insanlar hayatlarını biçimlendirebilir, onları örnek alır, onlar gibi konuşabilir, onların tükettiklerini satın almak isteyebilir, onlar gibi yiyip onlar gibi yaşamak isteyebilir. İzleyicilerin yaşları ilerledikçe ekranda ya da çevrelerinde rol model aldıkları kişilerden etkilenme düzeyi azalıyor, araştırmalara göre.
İzleyiciyle olan etkileşimi ve bağı ne artırıyor?
Bir YouTuber’ın videolarında kişisel deneyimlerinden, geçmişinden bahsetmesi, duygularını dışa vurması gibi şeyler izleyiciyle olan etkileşimlerini ve bağlarını çok arttıran bir durum. İncelediğimiz videoların yüzde 68’inde kişisel deneyimlerden bahsedildiğini ve yüzde 74’ünde de sözel veya davranışsal olarak duyguların dışa vurulduğunu tespit ettik. İkinci olarak videonun çekildiği yerin, dekorun doğal ve gerçekçi olması, örneğin videoyu çeken kişinin kendi evinden, yaşam alanından bir kesit içermesi samimiyet hissini arttırdığı için parasosyal etkileşimi yükseltiyor. Diğer yandan videoları izleyen kişilerin önerilerine, fikirlerine ve eleştirilerine değer verildiğinin hissettirilmesi videoların etkileşim düzeyini oldukça arttıran bir başka faktör. Bulgularımızda, videoların yüzde 96,5’inde izleyicilerle doğrudan bir göz teması kurulduğu görülüyor. Konuşmalara gündelik bir sohbete başlar gibi başlanıyor, hal hatır soruluyor, izleyicilerin eleştiri ve yorumlarının dikkate alındığı muhakkak belli ediliyor… Konuşmalarda gündelik dilin kullanılması da çok sık kullanılan özellikler. Bir diğeri de duyguların gösterilmesi. Araştırdığımız fenomen videolarında yüzde 95 oranında fenomenler duygularını hem sözlü hem de davranışla gösteriyor. Sonuç, kendisiyle yüz yüze iletişimin tüm özelliklerini kullanarak iletişim kuran, keyif aldığı müzikler kullanan Youtube ünlülerinin, parasosyal etkileşim öğelerini etkin biçimde kullandıkları görülüyor.
ETKİLEŞİMİN SINIRI YOK!
Bundan 10 yıl sonra sosyal medyanın ve fenomenlerin durumu sizce ne olur?
Ferah Onat: Lokasyon bazlı iletişim geliştikçe sosyal medya fenomenleriyle etkileşim değişecektir. Ekranda gördüğünüz kişiyle yüz yüze karşılaşma olanağının daha çok olduğu kişilere bağlanma olabilir. Örneğin İzmirli fenomen sık sık Alsancak’ta takipçileriyle buluşup birlikte videolar çekebilir. Hologram teknolojisiyle fenomenlerle daha gerçekçi bir etkileşim kurulabilir. Sınırı yok.
Göker Gülay: Yakın gelecekte çocuklarımızın mesleklerini YouTube gibi mecralar belirleyecek. Sosyal medyada nitelikli ve niteliksiz içeriklerin uç noktadaki örneklerini bir arada görebildiğimiz bir dönemdeyiz. Kullanıcıların zamanla bu kalabalıktan bunalıp kendilerine uygun içerikleri filtrelemek konusunda daha yetkin hale gelecekler. Bugün YouTube’da ünlü olma serüveninin zamanın Unkapanı, Yeşilçam hikâyelerinden çok da bir farkı yok. Şu an çok başarılı olmak evet önemlidir fakat bunu sürdürülebilir yapmak ve sizi kalabalıktan ayıracak bir alamet-i farika üretmek daha önemli.
Fenomenlerin iletişim gücü hangi alanlarda kullanılıyor?
Ürün tanıtımlarındaki gücü firmalar tarafından keşfedildi. Pek çok ürün tanıtımında fenomenlerden yararlanılıyor. Fenomenlerin bu iletişim gücü gençlere verilecek dolaylı mesajlarda kullanılabilir. Gençlerin hayata daha olumlu bakmaları, çalışmaya teşvik edilmeleri, duygusal güçlüklerin üstesinden gelmelerinde destek olunması, çevre bilincinin kazandırılması, içki-sigara-uyuşturucu madde bağımlılığının önlenmesi gibi pek çok sosyal pazarlama kampanyalarında, sosyal girişimcilik alanlarında yararlanılabilir. Kamu spotu yerine kamu kuruluşları ve sivil toplum bu kişilerden yararlanabilir. Ancak içerik üretirken fenomenlerin doğallıklarını korumaları mesajın dozunu iyi ayarlamaları gerekiyor.
En çok hangi fenomenler izleniyor?
En çok deneyim içeren videolar izleniyor. Yani bir ürünün kullanma, oyun , bir mekân deneyimi. Açıkçası “Sizin yerinize denedim, tattım, gezdim, gördüm, arabaya bindim, yedim, kullandım” gibi deneyimlerin aktarılması videoların temel çıkış noktası. Çok izlenen bir diğer tür de kutu açma videoları. Oldukça basit bir yapıları olmasına rağmen bu kadar çok izlenmesinin altında hem deneyim aktarımı hem de izleyicileri çocukken yaşadıkları hediye paketi açma heyecanına geri götürmesi yatıyor.
İSTİKRARLI OLMAK ÖNEMLİ!
Fenomen nasıl olunuyor?
Bu “Hadi olayım” diyebileceğiniz bir şey değil. Bu hayallerle internet ortamında saman alevi gibi bir anda görünüp kaybolanlar çoğunlukta. Çünkü istikrarlı ve özgün içerikler oluşturmak kolay bir iş değil. Bu biraz doğuştan gelen karizmanın yanında çalışmak, doğru yerlerde doğru içerik üretmek ve şansla ilgili.
Hangi fenomenleri araştırdınız?
10 YouTuber’ı özel olarak belirledik. Enes Batur, Orkun Işıtmak, Uras Benlioğlu, Merve Özkaynak, Danla Bilic bunlardan bazıları. Bunları belirlerken Türkiye’de izlenme ve dolayısıyla içerik üretme miktarı görece fazla olan kategorilere odaklandık. Bunlar seyahat, makyaj, güzellik, moda, nasıl yapılır – hobi, ürün inceleme, bilim – teknoloji, sohbet, aile-çocuk kategorileri.