uygartaylan@gmail.com
60’lı yılların sonunda Melodi Plak’tan çıkan tüm plakların kapaklarında illüstratör Betül Dengili Atlı’nın çizimleri vardı. Bugün koleksiyonerlerin yakın takibe aldığı Atlı’yla birçok efsane albüme kapak olan çizimlerini konuştuk.
Betül Dengili Atlı, internetin, televizyonun olmadığı, hatta müzik dinlemenin bile kolay olmadığı bir dönemde yetişmiş. O, 1968 yılında İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nden mezun olduktan sonra sınıf arkadaşının teklifi üzerine bir plak şirketinde kendini çizim yaparken bulmuş. Yanından ayırmadığı rapido kalemiyle Led Zepplin, Jethro Tull, Elvis Presley, Erkin Koray gibi sayısını hatırlamadığı birçok efsane ismin plak kapağını çizmiş. Bugün koleksiyonerlerin peşinde koştuğu Atlı, Türkiye’nin ilk plak çizeri olarak kabul ediliyor. “Plak dışında tarihte hiçbir yenilikten geriye dönüş olduğunu hatırlamıyorum” diyen İllüstratör Betül Dengili Atlı’yla her biri birer sanat eseri olan çizimlerinin hikayesini konuşup önemli albümlerin plak kapaklarını değerlendirdik.
Sizi biraz tanıyabilir miyiz?
1945 İstanbul, Haydarpaşa doğumluyum. İstanbul Kız Lisesi’nde okuduktan sonra İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ne girdim. Mezun olunca 4 yıllık bir devlet bursu alarak Almanya’ya gittim. Almanya’dan dönüşte mecburi hizmetim olduğu için tekrar akademiye asistan olarak işe başladım. Önceleri çalıştığım tekstil bölümü daha sonra tekstil ve moda oldu. Hayatım boyunca çalıştım.
Plak kapaklarına çizmeye nasıl başladınız?
Akademiden mezun olduktan sonra henüz tekstil olmadığı için çalışmam iş bulmam imkansızdı, zaten pek de istemiyordum. Çizer olduğum için Cağaloğlu’nda o dönem akademiden sınıf arkadaşım olan Ergün Bener, “Betül gel bizde çiz” dedi. 8 ay Melodi Plak’ta bütün plak kapaklarını çizdim. 1969 yılının temmuz ayında başladım, 70’in mart ayına kadar...
Peki orjinallerini kullanmak yerine neden plak kapağı çizdirmek tercih ediliyordu?
Ucuz olduğu için! Baskısı ucuz çünkü. Ofset baskı zor. Fotoğrafı ofset baskıyla basarsın ama illüstrasyon tipo baskı. Tipo baskı, şablon çıkarılıp art arda plak basılıyordu. Defoydu, yanlış baskıydı, kötü baskıydı diye bir risk yok. Muhtemelen satışlardan da anladılar bunun daha rağbet gördüğünü.
Melodi Plak’tan içeri girdiğiniz günü hatırlıyor musunuz?
Tabii ki hatırlıyorum. Hümeyra oradaydı. Onu da aslında plak çizmesi için almışlar en başta ama sonra Hümeyra’ya plak yapmaya karar verdiler. Amerika’ya Arif Mardin’in yanına gitti geldi. Melodi Plak’tayken şarkı söylemeye başladı. Ben de o dönem Hümeyra’nın plak kapağını çizdim.
O günlerde kadın sanatçı olmak nasıl karşılanıyordu?
Ben o dönemde genç bir yeni mezundum. Modern giyimli, ufak tefek cüssesi olmayan bir akademi tekstil mezunu olarak sanatçı olma kavramına sahip değildim. Sadece bir işe sahip olmak, para kazanmak istiyordum. Çalıştığım her yerde iyi çiziyor diye saygı gördüm bana gıpta ile bakıldı. Bu saygı tüm meslek hayatımda da devam etti.
Plak kapağını çizdiğiniz isimler arasında kimler var?
O çok fazla... Ersen’in Süreyya plağı var. Ondan sonra Zafer-Banu-Hülya Üçlüsü’nün plağı var. Hatta o longplayin içi çok güzeldir. Alpay, Erkin Koray, Elvis Presley, Led Zeppelin, Jethro Tull, Patty Pravo, Okay Temiz, Jose Feliciano, Ella Fitzgerald. Mesela Led Zeppelin’in kapağını Atlantic Records görüyor ve “Bunu biz görmüş olsaydık, dünya genelinde bu kapağı basardık” diyor.
NAKIŞ YARIŞMASINDAN GELEN PİKAP
60’larda 70’lerde Almanya’da yaşamışsınız. Keşke ben çizseydim dediğiniz bir albüm oldu mu?
Almanya’da bir yurt odasında kalıyorduk. Yine pikabımız yoktu, yine pikap alacak paramız yoktu. O dönemin modası çıplak ayak gezmeye ve etnik müzik dinlemeye merak salmıştım. Almanların meşhur bir moda dergisi vardı. Nakış yarışması açmışlardı 5 bin kişi arasından birinciliği aldım. Ödül olarak da Madeira Adası’na iki kişi 15 gün tatil hak kazanmıştım. Eşimle “Madeira bizim Bodrum gibi bir yerdir boşver, ne gideceğiz. Onun yerine parasını alıp gidip pikap alalım” dedik. Gitmedik! Sonra pişman olduk ama pikabı da aldık.
Bugün plağın tekrar yükselişini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Plak dışında tarihte hiçbir yenilikten geriye dönüş olduğunu hatırlamıyorum. Bu da mucize gibi bir şey. Yani rahatı bırakıp eskiye dönüş hiçbir şey de olmadı. Bu vesileyle benim işimin öne çıkması da çok sevindirici.
Peki bugün sanatçı adayı kadınlara ne önerirsiniz?
Tavsiyem çok dürüst olup çok çalışmaları olur. Eğer özel bir yetenek varsa muhakkak karşılığını alacaklardır.
Kadınlar günü vesilesiyle ne söylemek istersiniz?
Ben cinsiyet ayrımına, kadınların özellikle kollanmasına karşıyım. Kadınlarımız muhakkak meslek sahibi olmalı. Ben kadınlar kendi gücüyle yaşasın istiyorum.