MERVE YILMAZ ORUÇ / merve.oruc@aksam.com.tr
Trafik kazaları nedeniyle her yıl binlerce kişi hayatını kaybediyor. Kazaların yüzde 89'u sürücü hatasından kaynaklanıyor. Özellikle de ticari araçların kazaya karışma oranı epey yüksek. Araştırma sonuçlarına göre 2018-2020 yılları arasında ticari araçlarda kaza yapma sayılarına bakıldığında 19 bin 354 adet kazayla kamyon sürücüleri ilk sırada yer alırken, ikinci sırada 18 bin 598 adet tır sürücüleri, üçüncü sırada ise 16 bin 590 adet kazayla otobüs sürücüleri var. Bu durum aslında şoförlük mesleği yapanlara zorunlu tutulan psikoteknik değerlendirme sağlık raporunun önemini gözler önüne seriyor. 2003 yılında Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından, karayolları güvenliği kapsamında kazaların azaltılması ve taşımacılık sektörünün geliştirilmesi amacıyla "Psikoteknik Değerlendirme Raporu" kanunlaşmıştı ancak denetlenmiyordu. Bu kez, İçişleri Bakanlığının son kez ibaresi ile yayınladığı genelge ile 30 Haziran 2021 tarihine dikkat çekildi ve 01 Temmuz 2021 tarihi itibariyle psikoteknik değerlendirme test raporu yeterli düzeyde olmayan veya teste henüz girmemiş sürücülere bin 181 TL idari para cezası uygulanacağı duyuruldu.
Hayati bir önem taşıyan Psikoteknik Değerlendirme Raporu; sürücülerde güvenli araç kullanmak için temel olarak bulunması gereken algı, dikkat, hafıza, muhakeme yeteneği, hız-mesafe tahmini gibi zihinsel özelliklerinin; tepki hızı, göz, el ayak koordinasyonu gibi psiko-motor yetenek ve beceri düzeyinin, risk alma, saldırganlık, sorumluluk, öz kontrol gibi tutum, davranış, alışkanlık ve kişilik özelliklerinin bilgisayar destekli test sistemleri kullanılarak ölçülebildiği bir sistem. Karayolu Taşıma Yönetmeliği'nin 34/e maddesine göre, kamuya açık karayolunda motorlu taşıtlarla ticari amaçla insan ve eşya taşımacılığı yapan sürücülerin bu raporu alması gerektiğini belirten ALG Psikoteknik Yönetim Kurulu Başkanı Ali Güzel, beş yılda bir bu belgenin tekrarlanması gerektiğinin de altını çiziyor.
TESTİ GEÇEMEYEN 2 YIL TRAFİĞE ÇIKAMAYACAK
"Sürücünün, kullandığı aracı sürebilmek için asgari düzeyde güvenli yeteneklere sahip olup olmadığı ve trafiğe ilişkin kişilik açısından, trafik kurallarına uyma eğilimine sahip olup olmadığı hakkında daha tarafsız, bilimsel ve standart koşullarda gerçekleştirilmiş uygulamalarla sonuçlara varılması sağlanıyor" şeklinde konuşarak bu raporun önemine değinen Güzel şöyle devam ediyor: "Psikoteknik değerlendirme raporunu almak için test ve psikiyatri muayene süreci olmak üzere 2 aşamalı bir uygulamadan geçmek gerekir. Minimum bir saat süren test süreci; Sağlık Bakanlığı'nca yetkilendirilmiş olan bir Psikoteknik Değerlendirme Merkezi'nde belirlenmiş olan test süreçlerine dahil olarak yapılır. Psikologlar eşliğinde yapılan değerlendirmede sürücülere; Tepki hızı (refleks), sürekli dikkat, muhakeme, el ayak koordinasyonu, seçici dikkat, hız ve mesafe tahmin, çarpışma zaman tahmin, görsel algı ve bellek, kişilik envanteri, görsel süreklilik, çevresel görsel görüş ve trafiğe ilişkin görüşlerin ölçüldüğü 12 farklı test uygulanır. Minimum 15 dakika süren psikiyatri muayene süreci de test tarihini takip eden 45 gün içinde özel ya da kamu fark etmeksizin bir sağlık kuruluşunda yaptırılır. Bu iki süreci başarı ile tamamlayan sürücüler e-Devlet üzerinden raporlarına erişebilir."
Testi geçemeyen sürücüler ise riskli kabul ediliyor ve iki yıl süresince ticari amaçlı araç kullanamıyor. İki yıl sonra bu kişiler, tekrar teste girme hakkına sahip. Psikoteknik testin bir nevi sürücülük becerilerinin check-up'ı olduğunu ve sürücünün beceri sorunları varsa tespit ile farkındalığın sağlandığına dikkat çeken Güzel, "Gerçekleşen kazaların yüzde 89'u sürücü kaynaklı. Psikoteknik rapor uygulamasının araç muayenesi gibi düzenli ve sıkı kontrollerinin başlamasıyla riskli sürücü tespit edilerek, karayolunda ticari araç kullanmaları engellenerek gerçekleşen trafik kazaları sayısında 2-3 yıl içerisinde yaklaşık yüzde 30'luk bir azalma bekliyoruz." diyor.
45 YILDIR UYGULANIYOR
Avrupa'da başta Avusturya ve Hollanda olmak üzere İngiltere, Almanya, İsviçre, Fransa gibi gelişmiş ülkelerde psikoteknik değerlendirme raporunun 45 yıl öncesinden uygulanmaya başladığını hatırlatan Güzel, "1922'de Finlandiya'da Fin Devlet Demiryolu bu uygulamayı ilk başlatan. Avrupa Birliği Uyum Direktifi de karayolu güvenliğinde sürücünün önemine binaen psikoteknik değerlendirme raporunu zorunluluk olarak uygulanmasını istemekte. Yani Avrupa Birliği'ne girme şartları arasında bu rapor zorunluluğu olmasına rağmen ülkemizde hala zorunlu hale gelmemiş." diyor.