ALİ DEMİRTAŞ / ali.demirtas@aksam.com.tr
Yıllardır eli, kolu olmayan çocuklara tasarımcılar ve 3D yazıcılar aracılığıyla ücretsiz olarak protez eller yapan Robotel Derneği çocukların eli ve hayatı oluyor. Yıllardır çok sayıda çocuğun hayatına dokunan Robotel Derneği, Kahramanmaraş ve Hatay'daki depremlerin ardından elini veya kolunu kaybetmiş çocuklar için de harekete geçti. Ancak aldıkları talebe ve resmi makamların açıkladığı sayısal verilerdeki ampute çocuklara yetişmeleri için kurumsal ve bireysel desteğe ihtiyaçları var. Biz de Akşam Cumartesi olarak Robotel Derneği kurucularından Serdar Okumuş ile bir araya geldik. Hem ihtiyaç duydukları desteğin niteliğini hem de bu zamana kadarki çalışmalarını konuştuk. Sohbetimize geçmeden kendisini daha yakından tanıyalım: "Mimar Sinan Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi'nden mezun oldum. Tasarım ajansımı ve kendi mimarlık ofisimi kurarak iş hayatına başladım. Daha sonra teknolojiye meraklı olduğum için bir sürü girişimlerim; teknoloji ve deneyim tasarımı alanında birçok çalışmam oldu. Kısaca hayatı etkileyen her şeye bir şey önerebiliriz düşüncesiyle öneriler ürettim, bütün projelerimiz de bu şekildeydi. Bu ticari yaşam içerisindeki çeşitlilik devam ederken mimarlık mesleğinden hızla uzaklaşmaya başladım teknolojiyle birlikte. 2014 yılında bir ihtiyaç sebebiyle robot eller üretmeye başladık ve yıllardır bu üretime devam ediyoruz. 2017 yılında da Robotel Derneği'ni kurduk."
Nasıl bir motivasyonla devam ettiriyorsunuz bu işi?
Bir çocuğa el takıldığında sizin motivasyonunuz iki katına çıkıyor. İkinci bir el takmak için çaba içerisine giriyorsunuz. Böyle bir tetiklenme durumu söz konusu. Bunu kelimelerle anlatmam çok zor. O ânı deneyimlemek lâzım. Öyle bir deneyimi yaşarsanız, doğal olarak ben de bu işin bir ucundan tutacağım diye ortaya çıkıyorsunuz.
ÖNCELİK ÇOCUĞUN TESPİTİ
Bir protez elin ortaya çıkması ne kadar zaman alıyor ve bu süreç hangi aşamalardan oluşuyor?
Öncelikle çocuğun tespiti gerekiyor. Çocuğun veya ailesinin bize bir talepte bulunup kayıt olması gerekiyor. İnternet sitesi üzerinden vaka formunu dolduruyorsunuz. Doldurduktan sonra biz oradaki sıraya göre başvuran kişiyi arıyoruz. Yaşını, bilek, dirsek, temel bilgilerini öğreniyoruz. Eğer şartlar henüz uygun değilse bir veya iki sene sonra aramak üzere tablomuzda işaretliyoruz. Uygun olduğu durumda ise ölçüm fotoğraflarını istiyoruz karşı taraftan. Ölçüleri aldıktan sonra klasörü isimlendirerek oraya ölçüleri yüklüyoruz. Daha sonra "Bunun tasarımını kimler yapabilir?" sorusu çıkıyor. Kim müsaitse ve uygunsa tasarımı yapmaya başlıyor. Bu süreçte de çocuğu tanımaya çalışıyoruz bir yandan. Onunla tanıştıktan sonra çocuğun dünyasıyla ilgili bilgi almaya çaba sarf ediyoruz. Nelerden hoşlanır, hangi çizgi filmi sever, hangi oyunlar onu mutlu eder, hayatta sevdiği şeyler nedir, bu bilgileri almaya çalışıyoruz. Bu işin tasarım tarafındaki keyfi de bu. Diyelim çocuğunuz Fenerbahçeli, o zaman tasarımcıya "Bu ölçekte bir Fenerbahçeli eli yapacağız." diyorum. Tasarıma göre de çalışmalarımız değişkenlik gösteriyor. Bunun dışında bazen vakanın zorluğu da söz konusu oluyor. Mesela 3 parmağı olmayan ama baş parmağı ile serçe parmağı olan bir vaka gibi. Bu daha uzun bir süreç. Ortalama olarak 1 hafta 10 gün içerisinde tasarımlar yapılır ve baskı sürecine geçilir. Baskı sürecinde 3 boyutlu yazıcıya bunlar gönderildiğinde, çıktısı 18 saatte alınabiliyor. El basıldıktan sonra montaja gidiyor, boyaması varsa boyaması yapılıyor. Bunun ardından da elin çalışması test ediliyor. Sonra çocukla buluşulur, eli takılır. Bu etabın mükemmel bir şekilde olması lâzım. En ufak bir hata veya farklılık varsa, bu bilgiyle oradan ayrılırız. Süreç tekrar tasarımcıya döner. Ama genelde ilk seferde bu süreç tamamlanır. Sonuç olarak bir hafta içerisinde tüm sürecin tamamlandığı da oldu, iki ayda tamamlanmadığı da. Dolayısıyla bu süreç değişkenlik gösterebiliyor.
DEPREMZEDE ÇOCUK ŞU AN DÜNYAYI İSTEMEZ...
Ama bu süreç depremden sonra farklılık gösterecek sanırım.
Evet. Bizim depremden önce taktığımız ellerin çoğu, doğuştan eli olmayan çocuklardı. İş kazası veya Suriyeli gibi savaş sonrası elini kaybeden çocuklar da oldu ama çok nadir. Bu nedenle depremden sonraki çocuklar, yani elini sonradan kaybeden çocuklar, doğuştan değil. Sonradan kayıp beraberinde bir de travma getirir. Siz ona bir şeyler vermek istiyorsunuz ama o çocuk şu anda dünyayı getirseniz istemiyor. Onu alıştırmak ve kazanmak için belki de psikolojik danışmanlarla çalışacağız. Belki bizim de yaklaşımımızı değiştirmemiz gerekiyor. Yani burada "En sevdiğin film kahramanı kim?" diye sormak, o çocuğa anlamlı bir soru olmayacak. 2014'ten depremden öncesine kadar olan kısımdaki iletişim, benim kendi empati seviyemle oluşturduğum ve geliştirdiğim bir iletişimdi. Ben tıp alanından değilim. Sadece empati kurabiliyorum ve bu nedenle bunları yapabildim. Burada da empati kurabileceğim belki ama önce konuyu tam bir kavramak gerekiyor. Bunu da uzmanlarla birlikte yapacağız sanırım.
EN KÜÇÜK YAŞ BEŞ OLMALI
Protez el takılabilmesi için en küçük kaç yaşında olmalı çocuklar?
En küçük yaşın 5 olması gerekiyor. 5 yaştan küçük çocuklara takılmıyor çünkü motor becerileri gelişmemiş durumda oluyor. Bu doktorların söylediği bir şey. ABD bunu 5,5 yaş olarak belirlemiş. Ama mesela burada öyle bir vaka oldu ki, 4 yaşındaki bir çocuk annesine "Anne ne olur bir şey takalım" dedi. Annesi de bize ısrar etti. Ben de uzman bir doktoru aradım ve bu durumu sordum. "Faydası olur mu? Zararı olmazsa takacağım sanırım" dedim. Çünkü öyle bir ısrar vardı. Doktor da "Çocukta iki el boyunun eşit olmaması bile, onda bozukluğa sebep olur" dedi. "Yani eline çubuk bile taksanız onun bile faydası var" deyince ben de takmaya karar verdim. Ama 5 yaşın altına çok düşmedik. Mutlaka hepsinin kaydını alıyoruz. 2 yaşında tespit edip 3 yıl sonra aradığımız birçok çocuk ve ailesi oldu.
Elde başka hangi detaylara dikkat ediyorsunuz?
Bir elin kişiye özel olması çok önemli. Ayrıca ailelere "En ufak bir kırılma ve bozulmada mutlaka bizi arayın. Hele elimizde dosyası hazır varken mutlaka bize söyleyin, ertesi güne bile yenisini yetiştiririz." diyoruz. Bazen söylemiyorlar, idare etmeye çalışıyorlar. Bir de çocuklara "Bu seni artık çok güçlü kıldı ama bununla sakın arkadaşlarına zarar verme, onlara vurma." diyoruz.
Peki nasıl geri dönüşler alıyorsunuz çocuklardan?
Açıkçası çocuklar bunu ifade edemezler ama gösterebilirler. Çocuk gece bile uyurken onu çıkarmıyorsa demek ki mutludur, bu durumda biz de çok mutlu oluyoruz. Genelde kullanmaktan imtina eden değil ama çıkarmaması sorun olan bazı durumlar oluyor. Ama artık 15 yaşındaki bir kızımız, "Ben artık bunu takmak istemiyorum. Buna ihtiyacım yok." diyebiliyor. Böyle şeyler olabiliyor.
DEPREMZEDELER İÇİN DESTEĞE İHTİYAÇ VAR
Şu anda depremzede çocuklar için binlerin üzerinde el ihtiyacı olduğunu tahmin ediyoruz. Binlerin üzerindeki taleple bizim baş etmemiz için büyük desteklere ihtiyacımız var. Geçen sene çok başarılı bir şekilde 120 el yaptık. Bu sayı ve daha fazlasına ulaşmak için destek elzem. Burada profesyonel ve geniş bir ekibin kurulması, makine sayısının arttırılması, insanlara ulaşım ve psikiyatrik destek gibi bir sürü masrafımız olacak. Tüm bunları yapmak için de çok kısa bir vaktimiz kaldı. Tıbbi nekahat sonrası 1,5 aylık sürecin ardından bizim ayda en az 100 tane el üretebilen bir kapasiteye ulaşmamız lâzım. Bu maddi tarafı. Bir de görünürlük tarafı var. Farkındalığın da arttırılması gerekiyor. Bunun için de herkes gönüllü olabilir. Protez eller yaptığımızın ihtiyaç sahibi insanlara duyurulması adına da gönüllülere ihtiyacımız var.