GÜLCAN TEZCAN / gulcantezcann@gmail.com
Kültür ve sanat dünyası 2023'te depremin acılarından nasibini aldı. Sanat ve sanatçıların yaşanan kayıplar için harekete geçtiği bu süreçte, şov peşinde koşanlarla sessiz sedasız yardımlaşma ve dayanışma için çırpınanlar halkın zihnine kazındı.
Cumhuriyetin 100. Yılında yeni ve görkemli sanat kurumlarına yenileri eklendi. Sinema dünyası çok sayıda tartışma ve polemiğe sahne olurken en hararetli gündemlerin de merkezindeydi. On yıllardır neden çekilemiyor sorusuna cevap aradığımız Atatürk filmleri üç örnekle vizyona girdi. Disney yapımcılığında dijital platform için çekilen Atatürk, Selim Tuncer'in yapımcılığını üstlendiği Son Akşam Yemeği, Nuri Yıldırım'ın yapımcısı olduğu Zübeyde, Analar ve Oğullar 100. Yılda seyirci ile buluştu. Disney'in uluslararası platform için çektiği Atatürk filmini Ermeni lobisinin tepkisi üzerine sadece Türkiye'de vizyona çıkarması tartışmalara yol açtı. Atatürk konusunda hassasiyeti yüksek olan sinema çevreleri Disney'in bu kararına sessiz kaldı. Film, 3'er bölümden oluşacak 2 film halinde Türkiye'deki sinemalarda gösterime girdi.
Hollywood eş zamanlı olarak gösterime soktuğu Oppenheimer ve Barbie ile pandemi sonrası seyirciyi yeniden salonlara çekmeyi başardı.
ANTALYA FİLM FESTİVALİ, FETÖ'YE KURBAN EDİLDİ
Nuri Bilge Ceylan'ın Kuru Otlar Üstüne adlı son filmi 76. Cannes Film Festivali'nin Ana Yarışma'sında yer aldı. Film, Merve Dizdar'a En İyi Kadın Oyuncu ödülünü kazandırdı. Dizdar, ödül töreninde yaptığı konuşma ile geleneği bozmadı ve 'yaşadığı coğrafya'dan rahatsızlığını dile getirdi. TRT ve Kültür Bakanlığı desteği ile çekilen film Türkiye'nin Oscar adayı olarak da gösterildi.
60. Antalya Film Festivali, belgesel kategorisinde FETÖ yapılanmasına yönelik kanun hükmünde kararnameleri konu alan Kanun Hükmünde adlı FETÖ yanlısı yapım sebebiyle tartışmalara neden oldu. Önce Kültür Bakanlığı sonra festival jürisi organizasyondan çekildi. Yönetimin süreci yönetememesi sebebiyle festival iptal edildi.
Ulusal uzun metraj festivalleri politik tartışmalar sebebiyle 'sinema'dan uzaklaşırken kısa film festivalleri ilgi görmeye başladı. Türk dünyasında bir sinema zemini oluşturmayı hedefleyen Korkut Ata Film Festivali bu yıl Azerbaycan Şuşa'da yapıldı. Boğaziçi Film Festivali 11. Kez sinemaseverlerle buluştu. Basın sponsorları arasında Türk Medya'nın da bulunduğu Festival, Gazze'de yaşanan katliamı gündemine alarak programında Filistin özel seçkisine yer verdi.
LONDRA'DAN İSTANBUL'A AÇIK YAPIT
Mimar ve sanatçı Melek Zeynep Bulut'un Açık Yapıt'ı, Haziran 2023'te Londra Bienali'nde tarihi Somerset House'un avlusunda sergilendi. Eser 47 ülke ve 22 üniversite arasından seçilip "Public Award"ı kazandı. Uluslararası basında da yer alan teatral anıt, Türkiye adına ilk kez alınmış önemli bir sanat ödülünün de sahibi oldu. Londra Tasarım Festivali 20. Yıl Özel Seçkisi'ne davet edilen "Açık Yapıt", tarihi Thames Nehri üzerinde Londra silüetinde sergilendi. Yapıt, bu sergilemeyle "Mayor of London" ve "Victoria Albert Müzesi" gibi değerli oluşumların jüriliğinde hazırlanan, son 20 yılın en etkili işlerinin listelendiği Kırmızı Kitap'ta (The Red Book) yer alan 30 eserden biri oldu. Cumhuriyet'in 100. yılına özel olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı davetiyle Atatürk Kültür Merkezi'nde de sergilenen eser, şehrin ortasında yerine yerleşmeyen, dünyaya aidiyeti sorgulayan, yer yer sıkışık ve eğreti bir anıt olarak sanatseverlerin beğenisine sunuldu.
DEPREM BİR YANIMIZI YARIM BIRAKTI
Kahramanmaraş merkezli depremlerde binlerce vatandaşımızla beraber edebiyat dünyasından kıymetli isimler de hayatını kaybetti. Kültür insanı ve yazar Ahmet Doğan İlbey, Yaşar Alparslan, Recep Şükrü Güngör, Alkış dergisinin sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni Oğuz Paköz öykü yazarı Ercan Kozanoğlu, Azerbaycan edebiyatından yaptığı çevirilerle tanınan Abdülkadir Özkan, Maraş kültürü üzerine çalışmaları olan Mesut Akben, şair ve yazar Fazlı Bayram, şair ve yazar Ferhat Ağca, roman yazarı Ali Şanverdi, Şair İbrahim Kenger, İdil Övgün ve Fatma Vişne depremle aramızdan ayrıldı. Hatay Medeniyetler Korosu'nun yedi üyesi de depremde enkaz altında kaldı.
KÜLTÜREL MİRAS İHYA EDİLİYOR
Depremin büyük yıkıma neden olduğu illerde, Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne ait birçok tarihi yapıda hasar meydana geldi. Depremlerde 678 kültür varlığından 31'i tamamen yıkıldı, 144'ü ağır, 104'ü orta, 98'i hafif hasar gördü. Depremin vurduğu alanda, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'ne bağlı 28 müze ve 22 ören yeri bulunuyor. Kültür mirası kategorisinde yer alan yapıların 169'u yıkıldı, 535'i ağır hasarlı, 390'ı orta hasarlı, 721'i az hasarlı olarak tespit edildi. 1938 yılında inşa edilen Hatay Devleti Meclisi, 18. yüzyılda yapılan Antakya Ulu Camii ve 7. yüzyılda inşa edilen Türkiye'nin ilk camii olan Habib-i Neccar Cami depremde yerle bir oldu. Antakya'nın tarihi dokusu da ciddi derecede hasar aldı. 30 Mart'ta depremde zarar gören tarihi yapıların enkazındaki kültür varlıklarının kurtarılması için Afet Bölgesi Kazı Başkanlığı oluşturuldu. Kurtarılan parçalarla şehirlerin sembolü olan Habib-i Neccar Camii gibi tarihi yapıların aslına uygun olarak yeniden ihya edilmesi için çalışmalara başlandı.
100. YILA YENİ KÜLTÜR YAPILARI
RAMİ KÜTÜPHANESİ
250 yıllık geçmişe sahip İstanbul'daki Rami Kışlası, restorasyon çalışmasının ardından kütüphaneye dönüştürüldü. Açılışı 13 Ocak'ta Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından yapılan İstanbul'un en büyük kütüphanesinde toplam 220 dönümlük alan içinde, 36 bin metrekarelik kapalı alan bulunuyor. 4200 kişilik oturma alanı bulunan komplekste Bebek ve Çocuk Kütüphanesi ile Gençlik Kütüphanesi'nin yanı sıra yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin, akademisyenler ve araştırmacılar başta olmak üzere tüm yetişkin kullanıcıların kaynak ihtiyaçlarına yanıt veren Yetişkin Kütüphanesi, Genel Eserler, Felsefe-Psikoloji, İlahiyat, Sosyal Bilimler, Dil Bilimleri, Bilim ve Teknoloji, Güzel Sanatlar-Eğlence ve Spor, Edebiyat, Tarih ve Coğrafya kütüphanelerinden oluşan 10 adet ihtisas kütüphanesi bulunuyor. Atatürk İhtisas Kütüphanesi ve Yazma Eserler Kütüphanesi de Rami Kütüphanesi içinde hizmet veren önemli birimler. Mekân, kısa sürede şehrin en gözde etkinlik alanlarından biri olarak ilgi görmeye başladı.
AFYONKARAHİSAR MÜZESİ
Modern müzecilik uygulamalarına göre tasarlanan Afyonkarahisar Müzesi 18 Nisan'da açıldı. Müzede Paleolitik dönemden Hitit, Frig, Pers, Lidya, Roma, Selçuklu ve Osmanlı'ya uzanan sürece ait eserler bulunuyor. 5 bloktan oluşan 55 bin metrekare alanda kurulu müzede Grek, Helenistik, Roma Dönemi ile Türkmen eserlerinden 20.yüzyıla kadar etnografik eserler sergileniyor. Müzede, Milli Mücadele yıllarına ait eserler de canlandırmalar ve interaktif sistemler aracılığıyla sanatseverlerle buluşuyor. Müzede ayrıca yurt dışından iadesi sağlanan Kybele Heykeli ve Tatarlı Tümülüsü de yer alıyor.
İZMİR KÜLTÜR SANAT FABRİKASI
İzmir Alsancak Tekel Fabrikası restorasyonun ardından İzmir Kültür Sanat Fabrikası adıyla hayat buldu. 140 yıllık geçmişe sahip olan yapı Turizm Bakanlığı'na devredildikten sonra restore edilerek sanat merkezine dönüştürüldü. Kültür Sanat Fabrikası'nın içinde Arkeoloji, Etnografya, Resim ve Heykel Müzeleri ile sergi ve konser alanları bulunuyor. 11 temanın yer aldığı müze, Ege'nin en büyük Atatürk İhtisas Kütüphanesi'ni de içinde barındırıyor. Türk Dünyası Müzik İhtisas Kütüphanesi'nde yaklaşık 100 bin, Alsancak Halk Kütüphanesi'nde 40 bin, Atatürk İhtisas Kütüphanesi'nde ise 10 bin kitap ile araştırmacılara kapısını açan müze, 2 bin 300 yıllık Belevi Anıt Mezarı bölümleri ve replikası ile ilgi çekiyor.
İYİ HABERLER
*Kuzey Makedonya'daki Sultan Murat Camii restorasyonu tamamlanarak 22 Nisan'da yeniden ibadete açıldı. Osmanlı coğrafyasında 2023 yılı boyunca Türkiye tarafından 28 proje tamamlandı.
*Kız Kulesi aslına uygun olarak restore edilip müze statüsünde ziyarete açıldı.
*Türkiye'nin en büyük müzesi olan Adana Müze kompleksi de 28 Nisan'da kapılarını açtı.
*Ankara'da bulunan Gordion Antik kenti ve Anadolu'nun Ahşap destekli camileri UNESCO Dünya Mirası listesine alındı.
*Kültür ve Turizm Bakanlığı 2023 yılı boyunca 5 ülkeden 3016 kültür varlığının iadesini sağladı.
*Türkiye'nin ilk deneyimsel müzesi Efes Dijital Deneyim Müzesi faaliyete geçti.
*Konya ve İstanbul'da Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin 750. Vuslat Yılı vesileyle özel konserler ve Sema Ayini Şerifi gerçekleştirildi.
*İstiklal Şairi Mehmet Akif Ersoy'un doğumunun 150. yılı dolayısıyla çeşitli etkinlikler yapıldı, sergiler açıldı.
ONLARA VEDA ETTİK
Sanat dünyasından çok sayıda değerli isim 2023 yılında vefat etti. Türk müziğinin önemli isimleri Burhan Çaçan, Nuri Sesigüzel, Suna Kan, Bozkurt İlham Gencer, Özkan Uğur, Erkin Koray, Metin Milli ve Nevzat Atlığ geride birbirinden kıymetli eserlerini bıraktı. Sinemamızın ustaları Tanju Tuncel, Yılmaz Gruda, Safa Önal, Can Gürzap, Ünal Silver, Mehmet Ulay da veda ettiğimiz isimlerdi. Üstad Necip Fazıl Kısakürek'in evladı Mehmed Kısakürek de bu yıl ahirete göç eyledi.