DR. SEVDA SARIKAYA / sevda.sarikaya@stargazete.com
Pandeminin ikinci yılında biz farkında olmasak da beynimiz yeni davranış döngüleri oluşturdu bile. Beynimiz normalde arka planda çalışan bilgisayar gibi sürekli bir şeylerin hesabını yapar. Evrimsel süreçte gelişen yeni koşullara uyum sağlar. Sürekli yeni bağlantılar oluşturur. Öğrenme hiçbir zaman durmaz. Oluşan yeni bağlantılar, mevcut koşulların kısmen de olsa devamı ile nesillere de aktarılır.
Acaba biz bu süreç sonunda gelecek nesillere genetik olarak bazı kodlar aktarabilecek miyiz? Bunu söyleyebilmek için henüz çok erken olsa da bu dönemde değişen bazı davranışlara örnekler vererek ne demek istediğimi daha açık anlatmaya çalışacağım. Örneğin beynimiz artık kalabalık bir ortam içerisindeyken diğer insanlarla aramızda mesafe bırakmayı öğrendi. Siz düşünerek yapmasanız da, bir yerde fazlaca insan gördüğünüzde beyniniz bunu otomatik olarak yapıyor. Ya da hijyen alışkanlıklarımız daha sıkılaştı. Gün içerisinde ellerimizi yıkama sıklığımız arttı. Sizce bu alışkanlıklar pandemi sonrasında bizde iz bırakmayacak mı?
Beyin yeni bir davranış ağı oluşturduğunda bunun belli bir rutin zeminine oturması kaçınılmaz olur. Elbette pandemi başlarında olduğu gibi korku ve kaygıyla değil, öğrenilmiş bir davranış olarak yumuşak bir zeminde sürdürür. Pandemi ile birlikte işleri internet üzerinden yürütebilme, daha fazla ekran başında zaman geçirmekten dolayı hiç teknoloji ile ilgilenmeyenlerin bile bu konuda deneyimlerinin artması da bir değişimin başlangıcı. Aslında yüz yüze olmadan yapılamaz denilen birçok işin bilgisayardan kolayca halledilebileceği görüldü. Bu da ileride davranışlarımıza yansıyacak ve bazı işler daha kolay ve farklı yollardan yapılabilecek. Tabi insan türünün en önemli özelliklerinden birisi sosyal bir canlı olması. Sosyalliğin azalması da hem bu dönemde hem de ileride insan davranışları ve psikolojisi üzerine etkilerde bulunacak.
Bu dönemde birçok kişinin yaşadığı başka bir değişiklik de 'brain fog' olarak adlandırılan Türkçesi 'sisli beyin' olan bir zihinsel durum. Bu değişen düzende aylarca evde oturmak, elimizde telefonla saatlerce vakit geçirmek sağlıklı düşünememeye neden oluyor. Sürekli bir yorgunluk hali, yapılacak işleri yarım bırakma, ileri düzeyde unutkanlık, dikkatini bir şeye yoğunlaştıramamak sisli beyinin en sık görülen belirtilerinden.
SİSLİ BEYİN NEDEN OLUYOR?
Normalde vücudumuz akut stres karşısında kortizol, adrenalin gibi stres hormonları salgılar. Bu da bizim tehlikeli durumlarda hızlı hareket etmemizi, 'savaş ya da kaç' davranışını gerçekleştirmemizi sağlar. Ama vücut pandemi gibi kronik bir stresle karşı karşıya kaldığında bu hormonların etkisi farklılaşır. Uzun dönemli bu hormonların salınması;
Bağışıklık sisteminin zayıflaması
İştah artışı
Metabolik değişiklikler, kan basıncı ve kan şekeri artışı
Sindirim sistemi değişiklikleri (şişkinlik, ishal, kabız gibi)
Uyku kalitesinin bozulması
Depresif duygu durumu
Düşünce hızı ve netliğinde farklılaşmaya yol açar.
SİSLİ BEYİNDEN NASIL KURTULURUZ?
Peki bu durumdan kurtulmak için yapabileceklerimiz-en azından etkilerini azaltmak için- nelerdir?
Erken kalkmak
Ev içinde de olsa mutlaka egzersiz yapmak
Yemek düzenini bozmamak ve sağlıklı şeyler yemeye özen göstermek
Sevdiğimiz ve birlikte eğlendiğimiz arkadaşlarımız ve ailemizle sık sık telefonda, mümkünse görüntülü görüşmeler yapmak
Önceden günün planını yapmak.
Günlük yazmak
Meditasyon egzersizleri yapmak
Eğer her ne yaparsanız yapın kendinizi iyi hissetmiyorsanız bir uzmandan destek almaktan çekinmeyin.