GÜLCAN TEZCAN / gulcantezcann@gmail.com
Covid-19 salgını sağlık problemlerinin yanında etkileri çok uzun vadede ortaya çıkan sorunlara da yol açıyor. Pandemi sürecinde hayatla bağları keskin bir biçimde kopan çocuklar ve gençlerde depresyon, anksiyete, travma sonrası stres belirtilerinde artış görülüyor. Medipol Pendik Üniversite Hastanesi Çocuk Psikiyatri / Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzm. Dr. Leyla Ezgi Tüğen’e bu dönemde çocuk ve ergenlerde en sık karşılaşan sorunları ve çözüm yollarını sorduk.
Pandemi süreci çocuk ve ergen psikolojisini nasıl etkiledi? Size en çok gelen şikâyetler ne yönde?
Pandemiden önce bazı zorlukları olan çocuk ve gençlerde pandemi dönemiyle birlikte özellikle de sürecin uzamasıyla yaşanılan sorunlar daha da derinleşti. Klinikte en sık karşılaştığım ise dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu olan çocuk ve gençlerde semptomların belirginleşmesi ve artması oldu. Ayrıca otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda özellikle de eğitim, terapi ve ilaç tedavilerinin eksiklikleri nedeniyle kazanılmış becerilerin kaybı, agresyon, takıntılar gibi durumlarda artış görüyorum. Yine çocuk ve gençlerde sıklıkla keyifsizlik, uyku bozukluğu, içine kapanma, sinirlilik ve gerginlik durumu var. Pandemi dönemini inceleyen bilimsel çalışmalar da bu dönemde çocukların ruh sağlığı açısından kırılgan olduklarını depresyon, anksiyete, travma sonrası stres belirtilerinde artış olduğunu ve pandemi öncesinde de ruhsal olarak zorlanan çocukların bu süreçte en çok etkilenen grup olduğunu söylüyor.
Çocuklarda da yetişkinlerde olduğu gibi kaygı eşiği yükseldi mi? Bu anlamda çocuklardaki kaygıyı gidermek için neler yapılmalı?
Evet, genel olarak pandemi sürecinde kaygı belirtileri arttı diyebiliriz. Tabii burada birçok alanda risk faktörleri tanımlayabiliriz. Aile içi stres, ruhsal olarak pandemi öncesinde de zorlukların olması, ebeveyn psikopatolojisi, mali olarak zorlanma yani maddi durum, anne-babadan ayrılık, çocuğun tıbbı başka hastalıklarının olması, Covid-19 enfeksiyonu geçirilmesi ya da bir yakınını kaybetmiş olması ve daha birçok risk faktörü sayılabilir. Bu saydığım faktörler sadece kaygı için değil bir çok ruhsal bozukluk için risk faktörü denilebilir.
Eğitim hayatının online olması çocuk ve ergenleri nasıl etkiliyor?
Ben klinikte olumlu bir etkisini birkaç vakam dışında görmedim ancak olumsuz etkilerini çok fazla görüyorum. Özellikle de dikkatini vermekte zorluk, derslere karşı isteksizlik-devamsızlık, derslere girilse de aktif olarak katılmama en sık karşılaştığım durumlar. Çocukların günlük rutinlere, yapılandırılmış ortama, sosyal iletişime ve fiziksel olarak harekete ihtiyaçları vardır. Normal hayatımız varken de bu ihtiyaçlar çoğunlukla okul ortamında karşılanıyordu. Çocuklar şu an bunlardan yoksun. Okulun çok önemli olduğunu biliyorduk süreçle daha iyi anlamış olduk diyebilirim.
Evde bu kadar uzun zaman geçirmek, akranları ile sosyalleşememek gençlerde ne tür sorunlara yol açıyor? Bu durum aile için ilişkilere nasıl yansıyor?
Yukarıda yazdığım birçok ruhsal sorun evde uzun vakit geçirmek, okula gitmemek, sosyalleşememek ve evde aile içi çatışmaların fazla olmasından kaynaklı. Enfeksiyonun kendisi ile ilgili kaygılar da arttı tabii ki ama çocukları asıl olarak zorlayan ev ve okul durumları oldu. Aileler bir yandan ev işlerini yaparken bir yandan derse girdi mi girmedi mi, ödev yapıldı mı diye çabalıyorlar. Evden çalışan ebeveynler var. Hem çocukların hem ebeveynlerin stres durumunun yüksek olması çatışmaları arttırıyor. Kısır döngüye giriliyor. Bu anlamda ebeveynler daha gergin oldukça çocukların uyumları azalıyor, sinirlilik, karşı gelme semptomları daha çok artıyor diyebilirim.
Bu dönemde çocukları psikolojik açıdan rahatlatmak için nasıl davranılmalı?
Öncelikle ciddi sıkıntı yaşayan aile ve çocukların erken psikolojik ve psikiyatrik yardım almaları çok önemli. Düzenli özellikle de açık havada yapılan fiziksel egzersiz yukarıda saydığım nerdeyse bütün ruhsal zorluklara iyi gelmekte. Ev ortamının olabildiğince yapılandırılmış olması çok önemli (günü çocuklarla beraber planlamak, planlara uyuluyor mu birkaç günde bir durum değerlendirmesi yapmak, evdeki bazı sorumlulukları çocuklara vermek gibi). Sosyal medya ve internet kullanımın dozunda olması, çocuğun ekranda nelere maruz kaldığının bilinmesi ve sınırların net olması gerekir. Ebeveynlerin ekran kullanımı konusunda iyi bir rol model olması önemli. Ekran kullanımını akran sosyalleşmesi, doğru bilgiye ulaşma ve kendini ifade etme gibi yararlı alanlarda kullandırılması önemli. Özellikle Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarda bu dönemde ekran bağımlılığı riski çok yüksek olduğundan mutlaka profesyonel destek alınmalı bu durumda. Ebeveynler hem ruhsal hem fiziksel açıdan kendilerine iyi bakmalı çocuklara iyi destek olmalı. Ebeveynler covid-19 enfeksiyonu ile ilgili çocuklara doğru bilgi vermeli aşırı olumsuz inançlar çocukları karamsarlığa itmekte ama aşırı olumlu beklentiler de sürecin belirsizliği nedeniyle çocukları hayalkırıklığına uğratabilir.