Nordik Sinema ile kuzeye yolculuk

Nordik sineması adına yazılan ilk kapsamlı Türkçe kitap olma özelliği taşıyan Nordik Sinema kitabı çıktı. Kitap, İskandinav coğrafyasının hikâyelerini aktaran bölge sinemasının izini sürerken okurunu da anlamlı bir keşif yolculuğuna davet ediyor. Akademisyenler Ekin Gündüz Özdemirci ve Elif Demoğlu tarafından yazılan Nordik Sinema kitabı, bölge sinemasını tarihsel bağlamda ansiklopedik bir şekilde ele almıyor. Bunun yerine 1990 sonrasına odaklanarak günümüz Nordik sinemasında öne çıkan kavram, tür ve eğilimleri tartışmaya açmayı hedefliyor. Kitapta yer alan makaleler, bölge sinemasını hem analiz ediyor hem de bunu yaparken mitolojik öğelere yer veriyor. Tüm bu süreç ise filmler aracılığıyla kültür ve topluma bakış üzerinden gerçekleşiyor. Biz de bu önemli kitabı yazarları ile konuştuk.

Sizi kısaca daha yakından tanıyabilir miyiz, neler yapıyorsunuz?

Ekin Gündüz Özdemirci: Film, medya, ekoeleştiri, ekolojik okuryazarlık ve sürdürülebilirlik konularında çalışıyorum. Kapadokya Üniversitesi'nde bu çalışma alanlarıyla ilgili "Ekosinema", "Medya, İletişim ve Çevre", "Ekolojik Okuryazarlık ve Sürdürülebilirlik", "Çevresel Sürdürülebilirlik ve Ekolojik Yaşam" gibi lisans ve lisansüstü dersler veriyorum. Çevre konusuna, edebiyat, kültürel çalışmalar, tarih, felsefe, medya gibi çeşitli alanlarda disiplinlerarası bir yaklaşımla odaklanan, Türkiye'deki ilk uygulama ve araştırma merkezi Kapadokya Üniversitesi Çevreci Beşeri Bilimler Araştırma Merkezi'nin yürütücü ekibinde yer alıyorum. Aynı zamanda Kapadokya Üniversitesi Sürdürülebilirlik Komisyonu başkanıyım. Akademi dışında sivil toplum alanında da çalışıyorum, İzmir merkezli Atölye Deneme Sanat ve Ekoloji Derneği'nin üyesiyim. Dezavantajlı çocuklar, gençler ve kadınlar başta olmak üzere çeşitli gruplara yönelik ekolojik farkındalık odaklı kültür ve sanat projeleri üretiyoruz.

Elif Demoğlu: Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde sinema alanında hem teorik hem uygulamalı dersler veriyorum. Belgesel Sinema, Sinema Kuramları, Türk Sineması, Avrupa Sineması, Film Eleştirisi verdiğim dersler arasında. Hayata geçirmeyi planladığım sahte-belgesel, kurmaca film fikirlerim var. Bir de 10 yaşında bir kızım var, onunla vakit geçiriyoruz.

BU KİTAP AYNI ZAMANDA BİLİMSEL BİR İNCELEME

Bu kitapta yazar olarak Nordik sineması adına neler okuyor ve öğreniyoruz? Bu öğretim bilgi vermek üzerine mi yoksa okura Nordik sineması hakkında yeni yorum veya bakış açıları kazandırma odaklı mı? O bölgedeki yönetmenler hakkında da bilgi edinebiliyor muyuz bu kitapta?

Ekin Gündüz Özdemirci: Nordik Sinema kitabı bölge sinemasının tarihini anlatmak üzerine bir kitap değil. Sinema tarihi açısından çok önemli olan Carl Dreyer ya da Ingmar Bergman gibi Nordik isimler hakkında Türkçe yazılmış birçok çalışma zaten var. Biz özellikle 1990 sonrasında Nordik Film ve TV Fonu kurulduktan sonra farklı bir şekilde güçlenmeye başlayan günümüz sinemasına odaklanmayı tercih ettik. Fakat bölge sinemasının tarihçesine dair de kitapta birçok bilgi bulmak mümkün. Bölümlerin birçoğunda günümüz sinemasından örnekler ele alınırken bölgenin sinema mirasının etkilerinden ve tarihsel süreçten de bahsediliyor. Bölümlere karar verirken özellikle ülke dağılımlarına dikkat ettik, Nordik ülkeler olarak adlandırılan Danimarka, Norveç, İsveç, Finlandiya ve İzlanda'nın tamamından örneklere yer verdik. Günümüzde aktif olarak film üreten, hem uluslararası tanınırlığı olan hem de yerelde öne çıkan birçok Nordik yönetmene dair bilgi bu kitapta yer alıyor. Bölümler içinde, Nordik Sinema kavramı ulusal ve ulus aşırı bir tanımlama olarak tartışılırken, bölge sinemasına özgü olarak bilinen temalar, türler, akımlar ve anlatım biçimleri farklı ülkelerin sinemalarından örneklerle ele alınıyor.

Elif Demoğlu: Aslında bu akademik bir kitap, içerisinde birbirinden bağımsız fakat bir bütünü oluşturan 10 yazının olduğu bilimsel bir inceleme. Kitabın geneline bakıldığında, kuzeye özgü olanın ne olduğu, sinemada nasıl temsil edildiği üzerinde duruyoruz. Ekin ve benim dışımda Türkiye'den akademisyenler Ala Sivas Gülçur, Aygün Şen, Uğur Kılınç, Janet Barış, Aziz Barkın Kadıoğlu, Perihan Taş Öz, Lalehan Öcal, yazıları ile yer alıyor. İskandinav mitolojisi, Sami halkı, minimalizm,

varoluşçuluk, kara-mizah, nordic noir (kuzey karası), doğa-insan ikilemi, Dogma 95 akımı, Norveç Dalgası gibi konu başlıkları var. Bu başlıkların içerisinde Ruben Öslund, Thomas Vinterberg, Lars von Trier, Aki Kaurismaki, Lukasc Moodysson, Grimur Hakonarson, Benedikt Erlingsson, Roy Andersson, Amanda Kernell, Christoffer Boe, Anders Thomas Jensen,

Bent Hamer gibi yönetmenler, kitaptaki incelemelerde bahsi geçen isimler arasında yer alıyor.

RÖPORTAJLAR GERÇEKLEŞTİRDİK

Kitabınızı güçlü bir kaynak haline getirmek adına neler yaptınız? Örneğin söz konusu ülkelerin sinemasını temsil eden sinemacılarla görüşmeler gerçekleştirdiniz mi ya da fiziksel olarak o ülkelerde bulundunuz mu?

Ekin Gündüz Özdemirci: Öncelikle Nordik ülkelerin sinemalarını ayrı ayrı ve Nordik Sinemayı bir bölge sineması olarak doğru tanımlayabilmek için literatürdeki güncel tartışmalara yer vermeye dikkat ettik. Kitaptaki bölümleri, her ülkenin sinemasından örneklerle birlikte günümüz Nordik Sinemasında öne çıkan yönetmenlere, temalara ve türlere yer verecek şekilde belirledik. Bu kitabın önemli bir diğer içeriği de bölge sinemasına içeriden bir bakış sunan bölüm ve röportajlar. 1990 sonrası Norveç sinemasını ulusal ve uluslararası dinamikleriyle ele alan Oslo Üniversitesi'nden Prof. Ellen Rees'in makalesinin çevirisini kitaba dâhil ettik. Bölge sineması üzerine birçok kitabı ve yayını olan, Stockholm Üniversitesi Medya Çalışmaları Bölümü'nden Prof. Tytti Soila ile bir röportaj yaptık. Ayrıca günümüz Nordik Sineması'nın şekillenmesinde önemli bir yere sahip olan Nordik Film ve TV Fonu'nun CEO'su Liselott Forsman ile de sinema endüstrisi ve fonlamalar üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik.

Elif Demoğlu: Toprağına ayak bastık ama uzun süreli deneyimlemedik. Ben kısa süreli Norveç, İsveç ve Danimarka'ya gittim. Ekin de bir konferans için Finlandiya'da bulunmuştu. Bir de kitabı hazırlarken yerel sinema akademisyenleriyle yoğun biçimde temas kurduk. Kendilerine ulaşmak çok kolaydı; bilgi ve kaynak paylaşımına da oldukça açıklardı. Hangi kaynağa ulaşmak istesek doğrudan yazarı ile temas kurduk, sorularımızı onlara yönettik. Özellikle Stockholm Üniversitesi'nden Prof. Tytii Soila bu konuda çok yardımcı oldu.

MERAKLILARI İÇİN FAYDALI OLACAĞINI DÜŞÜNÜYORUZ

Neden Nordik sineması?

Ekin Gündüz Özdemirci: Nordik kültürüne dair artan bir ilgi var. Popüler sinemada Nordik ülkelerin mitolojisinin fantastik filmlere konu olduğunu, Nordik filmlerin ve dizilerin başta Hollywood olmak üzere çeşitli ülkelerde uyarlamalarının yapıldığını, edebiyatta Kuzey Karası türünün yakaladığı uluslararası başarının sinema ve dizilerle birlikte daha da güçlendiğini, popüler sinemanın yanında uluslararası festivallerde de Nordik ülkelerin oldukça görünür olduğunu görüyoruz. Diğer yandan, sinema ve edebiyat gibi kültürel araçların, refah toplumu olarak bilinen bu ülkelerdeki toplumsal yaşam ve kültüre dair getirdiği eleştirel yaklaşımlar bir karşı anlatı ortaya koyuyor. Sinemada bu karşı anlatı, anlatım biçimleri ve estetikle birlikte birçok açıdan özgün bir sinema dili yaratmış durumda. Tüm bu sebeplerle günümüz sineması içinde önemli bir yerde duran Nordik sinemasını çok boyutlu bir şekilde inceleyen bir kitabın, sinema öğrencileri, araştırmacıları ve meraklıları için faydalı olacağını düşündük.

Elif Demoğlu: Ben de Nordik kelimesini neden tercih ettiğimize değinmek isterim. Bu konu üzerine oldukça düşündük. Kitabın başlığında yer alan 'Nordik' kelimesi TDK'de olmayan bir sözcük. İngilizce kullanımı olan 'Nordic' kelimesinin Türkçe karşılığı yok. Kuzeyli, Kuzeyden ifadelerinde ise hangi kuzeyden bahsedildiği belirsiz, Kuzey Avrupa ise daha geniş bir coğrafyaya işaret ediyor. 'İskandinav' ifadesini de kullanabilirdik. Fakat bu Finlandiya'yı kapsamayan bir ifade. Nordik akademisyenler ile de bu konu üzerine konuştuğumuzda kendileri özellikle bu durumu vurguladılar. İskandinav ifadesinin kullanımı tabii yanlış değil, hatta dünya literatüründe yaygın olduğundan Nordik araştırmacılar da bu ifadeyi sıklıkla kullanıyorlar. Kitabımızdaki yazılarda da yazarlar, tercih ettikleri ifadeyi kullandılar; hem İskandinav hem de Nordik ifadesi kullanılıyor. Yine de Nordik ifadesinin kapsayıcılığını başlıkta vurgulamak ve bu duruma dikkat çekmek istedik.

ORTAYA ÇIKAN SONUÇTAN MEMNUNUZ

Ortaya çıkan sonuçtan memnun musunuz?

Elif Demoğlu: Kitap üzerine çok uzun süre çalıştık. Araya pandemi gibi olumsuz pek çok durum girdi. Buna rağmen hep keyif aldık. Yazarlarımızla birlikte kitabın çıkmasını sabırla bekledik. Bizim beklentimizi karşıladığını söyleyebilirim. En başta amaçladığımız içeriğinden hiç eksilmeden sonuca ulaştığımız için de ayrıca memnunum.

Ekin Gündüz Özdemirci: Her biri çok değerli çalışmalar yapan akademisyen arkadaşlarımızın kaleminden çıkan bölümlerle ve özgün röportajlarla birlikte zengin içerikli bir kitap hazırladığımızı düşünüyorum. Özellikle bölge sinemasına dair uluslararası literatürde öne çıkan, mitoloji, Sami toplulukları, insan ve insan-dışı doğa ilişkisi, Kuzey Karası, kara mizah, Dogma 95 akımı, minimalizm ve varoluşçuluk gibi konuları dâhil ettiğimiz güzel bir çeşitlilik yakaladık. Röportajlarla birlikte, sinema tarihi ve teorisi yanında endüstriye de değinebildik. Bu anlamda ortaya çıkan sonuçtan ben oldukça memnunum.

Nordik veya İskandinav ülkeleri/bölgeleri hakkında yapmak istediğiniz başka çalışmalar da var mı?

Ekin Gündüz Özdemirci: Ben şu anda ekosinema yani film, ekoeleştiri ve film yapımında sürdürülebilirlik konularında yaptığım çalışmalara odaklandığım bir süreçteyim. Kitapta yer alan bölümümde de İzlanda sinemasını ekosinema çalışmaları kapsamında ele almıştım, yine bu bağlamda bölge sinemasıyla ilgili incelemeler yapabilirim.

Elif Demoğlu: Çok var. Sonraki süreçte, Nordik ülkelerde araştırma yapmayı düşünüyorum. Müzik ve belgesel sinema ile ilgili konular ve bir de İsveçli yönetmen Lukas Moodysson üzerine çalışmak var aklımda.