ZEYNEP SANCAR / zeynepsancar@gmail.com
İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, İslam hadis literatüründeki iki önemli kaynak eserle ilgili dikkat çekici projelere imza attı.
Projelerden ilkine 2017 yılında başladı. Proje hadis alanında önemli kaynaklardan biri olarak kabul edilen İmam Süyûtî'nin Tedrîbü'r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi'n-Nevevî isimli kitabının okutulmasıydı. Çağımızın önemli muhaddislerinden Muhammed Avvama, kendisinin tahkikini yaptığı bu kitabı çok değerli müzakerelere imkân tanıyan bir ortamda, Türkiye ve ülke dışından seçkin akademisyen ve ilim adamlarına okuttu.
Muhammed Avvama bu çalışmasında, kitabın metninin orijinalini tespit çabası içinde olduğu kadar metnin kendisini, ihtiva ettiği konuları, müellifin yaptığı alıntıları da kaynaklarından gösterdi. Gerektiği yerde çok faydalı bilgiler vererek karşılaştırmalar yaptı. Bu çalışma bir anlamda Tedrîbü'r-râvî eserini yeniden yapılandırdı.
İbn Haldun Üniversitesi Süleymaniye Yerleşkesi'ndeki DarulKurra'da yüzyüze yapılan oturumlarda 5 ciltlik bu eserin okutulması yaklaşık 7 yıl sürdü. Pandemi döneminde dersler online olarak devam etti. İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde icra edilen derslerle tamamlandı.
Proje Müdürü ve İlim Koordinatörü Dr. Muhyiddin Avvama "Tedrîbü'r-Râvî Hadis usulü ilminin en önemli kitaplarındandır. El-İmam el-Hafız es-Süyûtî'nin ''Tedrîbü'r-Râvî'' kitabı; Hadis usulü ilminde ihtisas ehlinin bildiği en meşhur kaynaklardan biri olan İbnü's-Salah'ın (Mukaddime) kitabının özeti ve İmamu'n-Nevevînin derlediği (et-Takrip) kitabının şerhidir. Bu kitap Hadis usulü ilminin en kapsamlı ve en önemli temel kaynağıdır." sözleriyle eserin önemine dikkat çekti:
Proje Danışmanı Prof. Dr. Serdar Demirel ise proje ile ilgili şu bilgileri verdi:
"İslam âleminin çok önemli hadis otoritelerinden Şeyh Muhammed Avvama Hoca Türkiye'ye teşrif ettikten sonra burada Cumhurbaşkanımızın da işaretiyle kendisinin tahkik ve tevsik edip ta'lik yazdığı ve şerh ettiği alanında çok önemli usülü hadis kitabı olan İmam Suiti'nin meşhur Tedbiri Ravi'sini okuttu. Bu kitabı hocamız yeniden yapılandırmış ve başka kitaplarda bulunmayan bir çok ilaveler yapmış, şerhler eklemiş ve kitapta geçen bütün bilgilerin kaynaklarını göstermiş, kendisi aynı zamanda bir Hanefî alimi olması sebebiyle orada Hanefi mezhebinin görüşlerine de ta'likat ve şerhte yer vererek açıklamıştır."
KARŞILAŞTIRMALI HADİS OKUMALARI YAPILDI
Projelerden ikincisi olan Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Projesi' 13 Aralık 2019'da hayata geçirildi. Sünen-i Tirmizi diye şöhret bulmuş el-Câmiʿu'ṣ-ṣaḥîḥ isimli eser İslam hadis literatüründe önemli bir yere sahip. Sünen-i Tirmizi, Sahih-i Buhari ve Sahih-i Müslim'den sonra en güvenilir hadis kaynaklarından biri olarak kabul ediliyor.
Proje kapsamında İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi 9 kişilik bir ekip kurdu. Ekibin başında Muhaddis Muhammed Avvama aynı zamanda projenin ilmi koordinatörlüğünü de üstlendi. Doktora ve yüksek lisans öğrencilerinin de yer aldığı projede ilk önce Sünen-i Tirmizi eserinin 120 farklı el yazma nüshaları toplandı. Sonra bu nüshalardan 28 tanesi seçildi.
Tahkik çalışmasına dayanak olarak seçilen el yazmaları birbirleriyle karşılaştırıldı ve aralarındaki farklılıklarla dipnotlarında zikredilen bilgiler kayda geçirildi. Çok detaylı bir çalışma ve karşılaştırma yapıldı. Sünen-i Tirmizi'de bulunan çok zayıf ve itham altında bulunan raviler araştırıldı. İmam Tirmizi'nin böylesi ravilerden niçin rivayet aldığının gerekçeleri ortaya koyuldu. Kur'an ayetlerinin, hadis metinlerinin ve sahabe sözlerinin ayrı ayrı indeksleri oluşturuldu. Sünen-i Tirmizi'de yer alan cerh ve tadil hükümlerinin ayrı bir fihristi oluşturuldu. Bu hükümler içerisine hem İmam Tirmizi'nin kendi sözlerini hem de başkalarından naklettiği sözler dâhil edildi.
HADİS ALANINDA ÖNEMLİ BİR BOŞLUĞU DOLDURUYOR
Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Projesi İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi çatısı altında 48 ay içinde tamamlandı ve ortaya 12 ciltlik yeni bir eser çıktı. İslam âlimleri ve araştırmacılar için başvuru kaynağı olacak nitelikteki çalışma hadis ve sünnet kaynaklarının doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanmasına katkı sağlayacak. Proje Danışmanı Prof. Dr. Serdar Demirel, İslam kaynaklarının modern zamanda nasıl ele alınması ve yorumlanması gerektiğine dair önemli bir örnek teşkil edecek eserin İslam dünyası için önemine şu cümlelerle dikkat çekti:
"Sünen-i Tirmizi çok önemli bir hadis kaynağı. Bu kaynağı aslına uygun bir şekilde tahkik etmek, tesvikini yapmak, esere dair farklı nüshaların sema kayıtlarını göstermek amacıyla ilmi bir çalışma yapıldı. Başında Muhammed Avvama hoca ve onun yardımcısı ve ilmi koordinatörü Dr. Muhyiddin Avvama'nın olduğu bu çalışma 12 cilt olarak tamamlandı. İlk iki cildi mukaddime, son cildi de fihrist olarak hazırlandı. Mukaddimede başka kaynaklarda bulunamayan çok önemli katkılar bulunuyor. Sünen-i Tirmizi'de zayıf olduğuna hüküm verilmiş bazı raviler var. Zayıf olarak görülen ravileri hocaefendi ele aldı ve bunların ilmi derecelerini, hadisteki yerlerini, rivayetlerinin değerlerini inceleyerek ortaya koydu. Bu anlamda da çok önemli bir boşluğu doldurdu. Çalışma şimdiden ismini hadis ilim tarihine yazdırmış bu. İbn Haldun Üniversitesi Hadis Çalışmaları Merkezi çatısı altında yapılması da üniversitemiz adına hadis sahasına yapılmış çok değerli bir katkıdır."
ÇOK İNCE BİR İLMİ ÇALIŞMA ÜRÜNÜ
Proje Müdürü ve İlim Koordinatörü Dr. Muhyiddin Avvama ortaya çıkan 12 ciltlik eseri şu sözlerle anlattı: "Kitapta yaptığımız çalışmalarının en önemli noktalarından; garip sözcükler tahrici, fıkhî hükümlerin tahrici, mekânların tahrici ve onu yaparken özellikle günümüzdeki mekânlarla bağladık, bu da bizden önce kimse yapmamıştı. Mukaddime'nin birinci cildi Muhammed Avvama hoca'nın çok ince bir ilmî çalışmasını içermektedir. Çalışmasını şöyle anlatıyım, İmam-ı Tirmizi kitabında zaif râvilerin hadislerinin de rivayet etmesiyle tenkit ediliyor, kitabı ise sünnetin en önemli kaynaklarından biridir, nasıl olur da İmam-ı Tirmizi zayıf hatta çok zayıf ravilerden rivayet eder? İşte bu sorunun cevabı için zayıf ravinin hadislerini toplayıp gerekli cevap vermiştir."
İlk proje olan Tedribu'r-râvi derslerine iştirak eden katılımcılara icazetleri 19 Ocak 2024'te takdim edildi. Ayrıca Sünen-i Tirmizi Tahkik ve Tevsik Projesi'nin tanıtımı ve yeni bir proje olan el-Mevâhibü'l-ledünniyye Projesi'nde tanıtımı da Süleymaniye Camii'ndeki bu programda gerçekleştirildi. Programa Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yanı sıra siyaset, akademi, bürokrasi, medya ve iş dünyasından ayrıca İslam dünyasından çok sayıda isim katıldı.