DR. SEVDA SARIKAYA / sevda.sarikaya@stargazete.com
Alzheimer hastalığı ve diğer tür demans hastalarında ani kötüleşmeler görüldüğünde hasta yakınları panik olurlar. Normal koşullarda demans hastalarında ani kötüleşme beklenmez. Hızlı ilerleyen bazı demans türleri dışında, araya başka bir neden girmeden ani değişiklikler beklenmez. Hasta yakınlarının en sık sorduğu sorulanlardan birisi de budur. Panik halinde ulaşıp "Hocam annem bugün beni hatırlamadı/altına kaçırdı, hiç böyle bir şey olmazdı, biz evre mi atladık?" şeklinde sorularla karşılaşmayan Demans alanında uzmanlaşmış hekim yoktur herhalde. Bu noktada bilmemiz gereken çok önemli bir şey var; Alzheimer hastalığı birden ilerlemez, yavaş yavaş ilerler. Eğer günler ya da saatler içerisinde belirgin bir değişiklikten bahsediyorsanız, mutlaka başka sebep aramak gerekir.
Bahsettiğimiz ani değişiklikler hastanızın içinde bulunduğu evreye uymayan, daha önce gözlemlemediğiniz davranışlar ya da bulgular olabilir. Örneğin önceden tanıdığı halde yakınlarından birisini tanıyamamak, daha evvel sıkıntı yaşamadığı halde birden "Burası benim evim mi?" gibi sorular sormak, öncesinde tuvalet sıkıntısı yokken altına kaçırmak, odaları karıştırmak vb.
Hastanızda günler ya da saatler içerisinde ani bir değişiklik meydana gelirse öncelikle düşünmemiz gerekenleri sıralayalım;
* Son günlerde yaşadıklarınızı analiz edin: Alzheimer hastaları yaşamları içerisindeki çok küçük değişikliklerden bile etkilenebilirler. Ev içerisindeki huzursuzluklar hastanıza hemen yansıyacaktır. Ya da uzun süredir görmediği birisini görme, kalabalık ortamlarda bulun- ma, evdeki eşyaların değişmesi, perdeleri yenilemeniz, duvarlarınızı farklı renge boyatmanız bile hastanızda bu tür ani değişikliklere sebep olabilir. Ani üzüntü ve ani sevinçlerde de bu tür değişimler yaşayabilirler. Bir hastamda ani gelişen durgunluk, içe kapanma ve ilgisizlik olmuştu. Aile ile birlikte üzerinde uzun uzun düşündük. Daha sonra fark ettik ki karşı komşunun bebeği her gün onların eve gelirmiş ve onu severmiş. Komşu kısa süreli bir tatile gidince üç gün bebeği görememiş. Tekrar döndüklerinde hasta eski haline geldi. Hastalar durumlarını ifade edemeyebilirler. Bu da onlarda farklı tepkilere ve ani değişimlere neden olur. O nedenle ani bir değişiklik görüldüğünde ilk yapılması gereken son günlerin analizini yapmaktır. Hiç ummadığınız bir sebepten bu tür değişiklikler olabilir.
* Yer değişikliği/Kısa süreli tatil/Taşınma: Hastalar alıştıkları mekanın dışında bazen ilk başlarda kendilerini iyi hissetseler de zihin adaptasyonu kolay olmaz. Özellikle gün geceye dönmeden alıştıkları mekanda bulunmama halinde sıkıntılar yaşayabilirler (gün batımı sendromu). Bunu da huzursuzluk, normal zamanda göstermediği tepkiler ve farklı bulgularla ortaya koyarlar. Son dönemde yaşanan böyle bir durum varsa, ani değişikliğin sebebinin bu olması muhtemeldir.
* İdrar yolu enfeksiyonu: Özellikle tuvalet alışkanlıklarında bir değişiklik olduğunda, altına kaçırma durumu başladığında ilk düşünülmesi gerekenlerdendir. Sürekli tuvalete gitmek isteyebilir, klozetten kalkmak istemeyebilir. Ya da bu değişikliklerin hiçbirisi olmadan sebepsiz bir huzursuzluk görülebilir. İdrar yolu enfeksiyonu, Alzheimer hastalarında en çok atlanan rahatsızlıklardandır. Alzheimer hastaları, şikâyetlerini sağlıklı bir beyne sahip insanlar gibi dile getiremeyebilirler. Bu nedenle eğer hastada bir huzursuzluk hissediliyorsa, idrar yolu enfeksiyonu olasılığının mutlaka düşünülmesi gerekir.
* Gribal enfeksiyon ya da başka sağlık problemleri: Genel sağlık problemleri de ani değişikliklere yol açabilir. Sebebini bulamadığımız ve çözümleyemediğimiz ani davranış değişikliklerinde mutlaka genel bir tıbbi kontrolden geçirmekte, doktorunuzun gerekli gördüğü tahlilleri yaptırmakta fayda var. Küçük bir kan iyon dengesizliği ya da diğer kan değerlerinde bir farklılık ani davranış değişikliklerine neden olabilir.
* Hastane yatışları ve eve dönüşten sonrası: Burada da yine yer değişikliği ve adaptasyon sıkıntısı mevcuttur. Ayrıca hastanede yapılan işlemler, kalabalık, alışık olmadığı bir ortamda bulunmak negatif olarak etkileyebilir. Alıştığı ortama döndükten bir süre sonra işler daha normale girecektir.
* Genel anestezi sonrası: Yapılan hücre kültürü çalışmalarında anestezinin beta amiloid yapımını artırdığı ve plak oluşumuna neden olduğu yönünde bulgular mevcuttur. Hastalarımızda da genel anestezi ile yapılan operasyon sonrası evre atlama durumunu görebiliriz. Özellikle bypass gibi uzun süren operasyonlar sonrasında daha belirgindir. Elbette bunlar zorunlu operasyonlar. O nedenle bu konuda yapabileceğimiz fazla da bir şey yok. Sadece karşılaşabileceklerimize karşı önceden bilgilenmeli ve hastayı en kısa sürede alıştığı ev ortamına götürerek minimum zararla atlatmaya çalışmalıyız.