COVID-19'a bağlı hafıza problemleri

Pandemi dönemi uzadıkça Covid-19’un etkileri hakkında daha fazla bilgi ediniyoruz. Uzun dönem etkilerini anlamak için önümüzde daha yıllar var. Her enfeksiyonun kısa dönem ve uzun dönemli etkileri vardır. Covid-19’un diğerlerinden farkı; dünya üzerinde şu anda tahmini vaka sayısının 30 milyon civarında olması. Pandemi bitene kadar da bu sayı çok artacak. Bunun anlamı Covıd-19’a bağlı komplikasyonları yaşayan kişi sayısı çok fazla olacak. Uzun dönemde çıkacak olan etkilerinden etkilenen kişi sayısı, dünya üzerinde hatırı sayılır rakamları bulacak. Daha önce Covid-19’un nörolojik etkileri ile ilgili yayınları yine buradan sizlere anlatmıştım. Bu hafta daha spesifik bir nörolojik etkiden yani unutkanlıktan bahsedeceğim. Pandeminin başladığı zamanlardan itibaren enfeksiyon geçiren kişilerin bir kısmında unutkanlık geliştiğini duyuyorduk. Fakat unutkanlık birçok enfeksiyon sırasında veya sonrasında kısa dönemli görülebildiği için bunu direkt Covid-19’un etkisi olarak görmek yanlış olurdu. Son günlerde dikkati çekecek düzeyde unutkanlık vakalarının artması sonucunda bilim insanları bu konu üzerinde daha fazla düşünmeye başladı.

COVID SONRASI NEDEN UNUTKANLIK YAŞAYANIYOR?

New York Times’da geçtiğimiz günlerde bu konu üzerine güncel bir makale yayımlandı. Enfeksiyon sonrası unutkanlık yaşayan birkaç vaka ile görüşüp konuya dikkat çekmek isteyen bu yazı, Covid geçiren birçok kişinin geriye dönüp kendini bu açıdan sorgulamasına neden oldu. Yazıda görüşme yapılan vakaların bulguları uç noktada idi. Vakalardan birisi enfeksiyon sonrasında çok yakın zamanda yaptığı önemli bir yolculuğa ait hiçbir şeyi hatırlamıyordu. Yine bir hemşire enfeksiyon sonrası artık hasta takibi yapamayacak, tedavilerini veremeyecek hale gelmişti ve işini yapamıyordu. Başka vaka da otoparkta o modelden sadece bir tane olmasına rağmen kendi arabasını tanıyamadığından bahsetmişti. Bir süredir tarafıma ulaşan e-mail ve sosyal medya üzerindeki yorum ve mesajlardan covid sonrası unutkanlık yaşayan sayısının ülkemizde de az olmadığını anladım. Peki covid beyinde böyle bir etkiyi nasıl yapıyor? Şu an için tam olarak bilemesek de daha önceki tecrübelerimizden bazı çıkarsamalarda bulunabiliriz. Nadir de olsa virüsler direkt olarak beyni tutabilirler. Yapılan bir otopsi çalışmasında covid 19 sonrası ölen hastaların bazılarının beyninde virüse rastlanmış. Fakat sayı çok az olduğundan ve sadece damarların çevresinde küçük bir toplanma gösterdiğinden tek başına bu olasılık düşük gibi görünüyor. Daha yüksek görülen olasılık ise bağışıklık sisteminin aktive olması sonucu beyinde gelişen inflamasyonun (yangı) buna sebep olabileceği. Covid-19 enfeksiyonu sırasında bağışıklık sisteminin normalin çok üstünde aktive olduğu (sitokin fırtınası gibi) biliniyor. Bunun da vücutta hasara yol açan en önemli etken olduğu düşünülüyor. Bağışıklık sisteminin neden olduğu bu normalin üzerindeki reaksiyonun, hafıza formasyonunda önemli yeri olan, nöronlar arasındaki iletişimden temel sorumlu bölge sinapslara zarar verdiği düşünülüyor. Anılarımızı oluştururken nöronlar arasındaki bağlantılar çok önemlidir. Her yeni öğrendiğimiz bilgide yeni bağlantılar oluştururuz. Bağışıklık sisteminin aşırı aktive olması ile gelişen inflamasyon, nöronlar arasındaki bu bağlantılara direkt zarar verebileceği gibi, nöronların kendisine de zarar verip, nöronal fonksiyonlarda hafif düzeyde değişikliklere de sebep olabilir. Şu an için nedeni açık olmayan bu geçici ve bazen kalıcı hafıza değişikliklerinin ileride Alzheimer hastalığı gelişimine yatkınlık sağlayıp sağlamadığı da görülecek.