sibel.ates@aksam.com.tr
Araştırmalar her 6 erkek çocuk ve her 4 kız çocuğundan birinin, engelli çocukların ise diğer çocuklara oranla 3 kat fazla istismara maruz kaldığını gösteriyor. Öyle ki istatistikler göz önüne alındığında, çocukların tacize uğrama olasılığı araba çarpması olasılığından yüksek. Koruncuk Vakfı Klinik Psikolog Görkem Demirdöğer ve Üsküdar Üniversitesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Başak Ayık’la ailelerin çocuklarına vücut güvenliklerini nasıl öğreteceklerini ve daha fazlasını konuştuk.
Araştırmalar her 6 erkek ve her 4 kız çocuktan 1’inin istismara maruz kaldığını, engelli çocukların istismara uğrama riskinin diğer çocuklara oranla 3 kat fazla olduğunu, faillerin ise yalnızca yüzde 10’unun yabancılardan oluştuğunu (bu tacizci ebeveynin kendisi değilse ki vakaların yüzde 37’sinde durum budur) hatta yüzde 23’ünün diğer çocuklar olduğunu gösteriyor. İstatistikler göz önüne alındığında, çocuğunuzun tacize uğrama olasılığı sokaktan geçerken araba çarpması olasılığından yüksektir.
SAKİN OLUN
Çocuğunuzla konuşmayı kendiniz yapın, ona güvende hissettirin. Konuşmayı yapmak için çocuğunuzun kendisini rahat ve sakin hissettiği, sevdiğiniz bir yer seçebilirsiniz. Bu, söylediklerinizi gerçekten dinlemelerine yardımcı olur. Bu konuşmayı yapma konusunda kaygılı ve gerginseniz çocuğunuz öncelikle sizin tedirginliğinize tepki gösterecek ve ne dediğinize odaklanamayacaktır. Ayrıca eya uygunsuzmuş gibi davranmamak da önemli. Ebeveynler duygularını gizlemeye çalışsalar bile, çocukların algıları genellikle çok açıktır ve en ufak bir ipucundan bir şeylerin yanlış olduğunu çıkarabilirler. Onlara zarar veren birinden bahsetmenin, yanlış olmadığını söylemenize rağmen yanlış olduğunu düşünebilirler. Bu yüzden konuşurken sakin, rahat ve sevecen olun.
RİSK 4 YAŞ CİVARI
Ergenlik öncesinde en fazla risk altında olan yaş grubunun 4 yaş civarındaki çocuklar olduğu görülüyor. Henüz akıcı konuşamasalar da bu çağdaki çocuklar dünyayı keşfetmekle meşguldür. Ve kesinlikle, yetişkinlerin genellikle fark ettiklerinden çok daha fazlasını anlar ve hatırlarlar. Örneğin, banyo yaparken, onlara kendi özel bölgelerinin nerede olduğunu ve ebeveynin onları temizlemek için onlara dokunup görebildiğini ancak normalde hiç kimsenin bunu yapmaması gerektiğini anlatabilirsiniz.
ÖZEL BÖLGENİN ADINI ÖĞRETİN
Çocuklara kulaklar, gözler ve ayak parmakları gibi beden parçalarını öğretmeye başladığınızda, özel bölgelerinin de gerçek adlarını öğretin. Böylece çocuklar biri onları incittiğinde bunu doğru kelimelerle anlatabilirler ve durumu anlattıkları kişi de gerçekten ne olduğundan emin olabilir. Ayrıca hem kadın hem erkek anatomisini öğretin çünkü istismar eden kişi herhangi bir cinsiyetten olabilir. Küçük bir çocuğun anlaması için yaşına uygun bir anlatım yolu “temizlik ve sağlık amaçlı olmadığı sürece, ebeveynleri veya bakıcısı da dahil olmak üzere hiç kimsenin özel bölümlerini (mayonun örttüğü yerleri) görmemesi veya dokunmaması gerektiği” şeklindedir. Ancak bu durumlarda bile biri onları incitiyorsa, yine de “hayır, canım yanıyor” diyebileceklerini ve hemen ebeveynlerine söyleyebileceklerini de bilmeliler. Bu açıklamayı yaptıktan sonra anlayıp anlamadıklarından emin olmak için gün içinde banyo yaptırırken, muayene olurken bunun neye örnek olduğunu konuşabilirsiniz.
HEMEN UZAKLAŞMASI GEREKİYOR
Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Başak Ayık:
Sadece cinsel organlarına değil, bedenlerine ait hiçbir bölgeye (onların izni olmadan - izin sadece cinsel bölgeler dışındaki beden bölgeleri için geçerlidir, bir çocuk için cinsel bölgelerde izin söz konusu olamaz!) dokunulmaması gerektiği vurgulanmalı. Sonra daha özel olan bölgelerden olan genel olarak “çenesi ve diz kapağı arasındaki bölge” ve “cinsiyete özgü özel bölge” tanımlamaları yapılarak bilgilendirilmelidir. Kollarını iki yana açarak kendi etrafında döndüğünde oluşan çemberin kendi özel alanı olduğu; bu mesafeye o izin vermedikçe hiç kimsenin giremeyeceği, hiç kimsenin o izin vermeden ona dokunup öpemeyeceği bilgisi verilmelidir. Doktor muayenesi sırasında bile vücuduna dokunulması gerektiğinde anne veya babasının yanında değerlendirileceği bilgisi eklenmeli. İyi ve kötü dokunma anlatılarak, onu rahatsız eden herhangi bir teması hemen durdurması ve oradan uzaklaşması gerektiği, bir an önce bu konu hakkında anne, baba, öğretmenleri veya güven duyduğu bir yetişkinle paylaşması gerektiği anlatılmalı.
KAYGI DÜZEYİ ARTAR
Travmaya uğrayan çocukların uyku kalitesinde ve düzeninde bozulma, gece kabusları görülebilir. Sıklıkla iştahsızlık ve kilo kaybı görülür. Ruh halinde ani değişiklikler olur. Kaygı düzeyi artar, yeni korkular ortaya çıkabilir, anne veya babasından ayrılmak istemeyebilir. Okul başarısında ve dikkatinde azalma olabilir. Bazı çocuklar tepkisel olarak daha sinirli ve gergin olabilir. Cinsel travmaya maruz kalan çocuklarda ise cinsel içerikli konuşmalar, uygunsuz davranışlar ve cinsel içerikli oyunlar görülebilir.
ZORLA ANLATTIRMAYIN
Böyle bir şüphe oluştuğunda aile çocuğa ne olduğunu zorla anlattırmaya çalışmak yerine mutlaka alanda çalışan uzman bir çocuk ve ergen psikiyatristi veya çocuk psikologuna danışarak görüş almalıdır. Artan kaygılarıyla çocuğa ısrarcı sorular sormak, olayı anlattırmaya çalışmak çocuğa yardım etmek yerine zarar verecektir. Eğer aile sormadan çocuk bu konuda bir şeyler anlattıysa; ebeveyn çocuğu sakince dinlemeli, anlatması için teşvik etmeli, güven vererek bu sorunu çözmek için ona elinden gelen desteği ve yardımı sunacağına dair davranışlar göstermelidir.
YOK SAYMAYIN
Aileler çocuklarını ve ailelerini korumak adına belli bir gizlilik uygulayabilirler yani tüm çevrelerine olayları anlatmamaları uygundur. Ancak çocuklarına karşı hiçbir şey olmamış gibi davranmak, olayı yok saymak, ondan hiç bahsetmemek ve hiçbir önlem almamak da doğru değildir. Ailelerin ilk görevi travmayı durdurmaktır. Sonrasında travmanın oluşturduğu ruhsal hasarı mümkün olduğunca onarmak ve güven duygusunu yeniden inşa etmek için uzman desteğine başvurmaları gerekmektedir.
ADLİ SÜREÇ BAŞLATILMALI
Adli süreci başlatarak istismarcının ceza almasını sağlamak hem istismara uğrayan çocuklarının adalet duygusu ve travmayı aşabilmesi için önemli bir adım hem de diğer tüm çocuklar için sosyal bir vicdan ve sorumluluk meselesidir.
İYİ VE KÖTÜ AMAÇLI DOKUNUŞLAR
İyi ve kötü amaçlı dokunuşlar arasındaki farkı anlatmak için onlara temiz, güvenli veya sağlıklı tutmak için özel bölgelerine dokunulduğunda neler hissettiğini de sorabilirsiniz. Bu, dokunmayla birisinin cinsel temas etmesi arasındaki farkı anlamalarına yardımcı olur. Ayrıca, biri onlara özel bölgelerinde “hoş ve güzel” hissettiriyorsa, bu uygun değildir ve hemen bir yetişkine söylemelidir. Birçok çocuk kendine dokunduğu için onları bu konuda utandırmamak önemli. Bunun yerine başka birinin onlara bunu yapmasının bir problem olduğunu açıkça belirtin. Başkalarının özel bölümlerine dokunmanın uygun olmadığını öğretmek de önemli. Birçok istismarcı öncelikle çocuktan kendilerine dokunma talebinde bulunur.
DEĞİŞİKLİKLERİ FARK EDİN
- Yaşına uygun olmayan cinsel davranışlar sergiler örneğin, 4 yaşındaki bir çocuğun cinsel eylemleri taklit eden oyunlar oynaması, daha önce hiç kullanmadıkları organ isimleri ya da sözcükler kullanması
- Regresif davranış (yaşından daha küçük çocuklara uygun davranışlar göstermesi)
- Kötüye kullanmayan yetişkinlere bağımlılığın artması
- İnsanlardan uzaklaşma ve tecrit hali
- Artan agresiflik veya düşmanlık
- Karanlıktan ani korku
- Sıklaşan kâbuslar
- Uykudaki değişiklikler (uykusuzluk veya artan uyku)
ÇOCUĞUNUZA ÖZEL BİRİ GİBİ DAVRANIR
Bir öğretmen, antrenör ya da danışman, çocuğunuzun sahip olduğu tüm harika nitelikleri tanımladığında ve onu diğer çocukların üstünde tuttuğunda bununla gurur duyabilirsiniz. Fakat bu bir uyarı işareti de olabilir. Yetişkin istismarcılar çoğunlukla çocuklara kendilerini özel hissettirecek şekilde davranır ve bu şekilde onları kendilerine bağlarlar. Gerçek profesyoneller ilgilendikleri çocuklar hakkında o kadar şeffaf değildirler.
YÜZDE 85’İ TANIDIK BİRİ…
Çocukların cinsel istismarının yüzde 85’i bildikleri biri tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kişi bir ebeveyn, akraba, aile dostu, komşu, öğretmen veya dini lider olabilir. Bir erkek, kadın veya başka bir çocuk olabilir. Aslında, çocukların karşılarında en savunmasız oldukları kişiler aile üyeleri ve tanıdıklarıdır. Bu nedenle, çocuğunuzun, her kim olursa olsun, ebeveynleriyle birlikteyken bile, kimsenin bedenine zarar veremeyeceğini bildiğinden emin olun. Ayrıca onlarla bu konuda konuştuğunuzu çünkü onları sevdiğinizi ve onları güvende tutmak istediğinizi anlamaları önemlidir.
ÖZEL DERSLERE DİKKAT EDİN!
Bir istismarcı belirli bir çocuğu seçtikten sonra, bir sonraki adım o çocukla yalnız kalmaktır. Fail, özel ders verme zamanı, baş başa geziler, oyun saati, bire bir çalışmalar, hatta yatma veya kamp gezileri öneriyor olabilir. Çocuğunuz ne kadar heyecanlı olursa olsun bu özel zamana izin vermeyin.
“HAYIR” DEMEYİ ÖĞRETİN
Çocuğunuza bedenlerinin onların olduğunu ve yetişkinler dahil hiç kimsenin onu incitmeye hakkı olmadığını öğretmemiz gerekiyor. Rahatsız oldukları bir istek karşısında yetişkinlere “hayır” deme izinlerinin olması çocukları güçlendirir. Örneğin, bir sosyal ortama girdiğinizde çocuğunuzu kimseyi öpmesi veya kucaklaması için zorlamayın. Bunun yerine, çocuğunuza karşılaştığınız insanları öpebileceklerini, sarılabileceklerini, el sıkışabileceklerini veya istemiyorlarsa bunların hiçbirini yapmak zorunda olmadıklarını, kararın onların olduğunu söyleyin. Ve bir yetişkin, o istemediği halde çocuğunuzu sarılmaya zorluyorsa, çocuğunuzun “hayır” demesini teşvik edin ve gerekirse bu kararlarını sözlü olarak destekleyin.
ONLARA İNANDIĞINIZI BİLSİNLER
Birçok istismarcı, çocuklara kimsenin onlara inanmayacağını söyler ve çocukta yaşananlarla ilgili bir utanç duygusu yaratır. Çocuklar genelde yaşamlarında olan şeylerle ilgili sorumluluk alır ve kendilerini suçlarlar. Bu istismarda da aynıdır. Çocuklar sizi üzmemek ya da ceza almamak için, korktukları için yaşananları anlatmayabilir. Sizinle önemli bir şey paylaştıklarında onlara bunun sizi üzmeyeceğini, size anlatarak doğru şeyi yaptığını ve gerçeği söylediği için onunla gurur duyduğunuzu söyleyin ve ona inanacağınızdan şüphe duymadığına emin olun.
İSTİSMARA KARŞI UYARI İŞARETLERİ
Çocuğunuzla temasa giren her yetişkinden şüphelenerek kendinizi delirtemezsiniz fakat istismar sık ??sık aynı kalıplarla gerçekleştiğinden, aşina olmanız gereken bazı uyarı işaretleri vardır.
AİLE ÖYKÜSÜNE DİKKAT EDİN
Araştırmacılar “İstismar kuşaklar arası olma eğilimindedir” diyor. Ailenizde cinsel istismar öyküsü varsa çocuğunuzun da mağdur olması muhtemel olabilir.
İSTİSMARDAN ŞÜPHELENİYORSANIZ
Çocuğunuza basit ve açık uçlu sorular sorun, konuşmaya teşvik edin. “Orada sana iyi gelen şey ne?” “Canını sıkan, rahatsız eden neler var?” Ayrıca konuşmaya çocuğa biraz özgürlük kazandıran bir şeyle başlayabilirsiniz. Örneğin “Bir zamanlar babamın ve annemin üzüleceğini düşündüğüm bir şeyi yaptığımı hatırlıyorum, onlara söylemek istemedim. Sonunda onlara söyledim ve hiç sorun olmadı. Sana böyle bir şey oldu mu?”
İSTİSMARCI, ÇOCUĞA ANLATMAMASINI TEMBİHLER
Bir sırrın, ebeveynlerle paylaşıldığında da hâlâ bir sır olduğunu açıklayın. Çoğu istismarcı, çocuk mağdurlarına, olanların bir sır olduğunu ve kimseye, özellikle de ebeveynlerine anlatmamalarını tembihlerler. Dolayısıyla, çocuklara sırların annelerine veya babalarına söyledikleri zaman da sır olarak kalmaya devam ettikleri erken yaşlarda öğretilmelidir. Ek olarak, onlardan ailelerinden sır saklamalarını isteyen birine güvenmemeleri ve bunu mutlaka aileleriyle paylaşmaları gerektiği anlatılmalıdır.
GECE KALMALARINI HAFİFE ALMAYIN
Çocuklarımızın geceyi nerede geçireceği konusunda hassas olmak gerekir. İyi tanımadığınız, evlerine gitmediğiniz ailelerde yatılı izin vermekten kaçınmakta fayda vardır. Çocuğunuz bir arkadaşında kalmaya giderken tam olarak kimin orada olacağını ve ne yapacaklarını sorun. Bir şey size garip geliyorsa, içgüdülerinize güvenin. Çocuğunuzu gönderdiğiniz spor takımının veya okul sonrası kulübünün, potansiyel istismarcıları önlemek için mümkün olan her şeyi yaptığından nasıl emin olabilirsiniz? Arka plan kontrollerini sorun. Çoğu okul ve gençlik organizasyonu, cezai arka plan kontrolleri yapar ancak çocuk istismarı ve ihmaline karşı araştırmalar eksik olabilir. Ayrıca, şu soruyu sormalısınız: çalışanlar çocuk istismarını önleme konusunda eğitim alıyor mu? Çocuğunuzu gönderdiğiniz etkinliklerde, kurslarda ve kamplarda çocuğunuzla ilgilenecek herkesle tanışın. Bu sizin çocuğunun yaşamına dikkat eden bir ebeveyn olduğunuz mesajını verir.