MERVE YILMAZ ORUÇ / merve.oruc@aksam.com.tr
İlk bebeklerini kucağına alan çiftleri tatlı bir telaş sarar… Tarif edilemez bir duygu yaşanırken ilk tecrübenin getirdiği tedirginlikle bir yandan da “ya bebeğime bakamazsam” düşüncesi akıllara yerleşir. Bebeğin dilinden anlamak, ona alışmak biraz zaman alır. Çocuk ağladığında ebeveynlerin eli ayağı birbirine dolaşır. Çocuğun neden ağladığını, sıkıntısının ne olduğunu anlamak ilk günler hayli zordur. Bizler de acemi anne ve babaları düşünerek bir bebek bakım rehberi hazırladık. Bebeğinizi büyütürken karşılaşabileceğiniz problemleri ve durumları Pediatrist Başak Namdar Çelikkan’a sorduk.
BEBEKLER NEDEN AĞLAR?
Bebekler doğdukları andan itibaren ağlar. Her şeyi ağlayarak ifade ederler. En çok açlık için ağlarlar. İkinci sırada gaz sancısı vardır. İlgi istediği zamanlarda, çok sıcak veya soğuk olduğunda, uykusu geldiğinde, yorgun olduğunda ya da altı kirlendiğinde de kendini ağlayarak ifade eder. Tabii birde hastalık bulgusu olarak da bebek ağlayabilir.
GAZ PROBLEMİ EBEVEYNLERİN KORKULU RÜYASI. BEBEKTEKİ GAZ SANCISINI GİDERMEK İÇİN ÖNERİLERİNİZ NELER?
Gaz sancısı her ailenin yaşayabileceği bir süreçtir. Kolik; sağlıklı bir bebekte sık, uzun süreli ve yoğun ağlama veya huzursuzluk sebebidir. Genellikle 6. haftada başlar, 3-4 aya kadar devam eder. Bazen 6. aya kadar uzayabilir. Anne sütü ile beslenen bebeklerdeki gaz problemini; annenin yediği özellikle gaz yapan yiyecekler, hazır paketli gıdalar ile inek sütü alerjisi başta olmak üzere besin alerjileri de etkileyebilir. Mama ile besleniyor ise yine mamaya bağlı kolik, hazımsızlık şikâyetleri ortaya çıkabilir. Annenin beslenmesini sorgulamak, mamayı değiştirmek çoğu zaman işe yarar. Beslenme sıklığı süresini ayarlamak da koliğe faydası olur. Bebeği gezdirmek, ılık banyo, masaj, müzik dinletmek, bazı sesler (saç kurutma makinesi, aspiratör gibi) rahatlatıcı olabilir. Doktor kontrolünde gaz ilaçları ve probiyotikler kullanılabilir ama hiçbirinin yüzde yüz etkisi yoktur.
BEBEKLERİN BESLENMESİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
Dünya Sağlık Örgütü’nün de her fırsatta belirttiği gibi ilk 6 ay anne sütü ile beslenme önerilmektedir. Annenin beslenmesi de sütün kalitesini etkiler. Bu sebeple her bebeğin kilo alımı farklıdır. Bol su ve sıvı alımı, protein ağırlıklı beslenme, uyku düzeni ve huzur; sütün miktarını, kalitesini etkiler. Yenidoğan döneminde bebek sık emzirilmeli. Bebek büyüdükçe ve kilo aldıkça emzirme sıklığı ve süreleri azalır. Mama kullanacak anneler mutlaka doktor kontrolünde mama seçimine, miktarına ve sıklığına karar vermelidir.
UYKU DÜZENİ NASIL OLMALI?
‘Uyusunda büyüsün’ sözü boşuna söylenmemiş. Yenidoğanlar günün ortalama 11-17 saatini uykuda geçirir. Bir seferde 30 dakika-3 saat gibi değişen kısa süreler ile uyurlar. Gece gündüz kavramları ve ayrımları oluşmamıştır. Vücut saatini oluşturmak için gündüzleri daha aydınlık ve gürültülü bir ortam oluşturmalı ve sık sık emzirmeli; geceleri daha karanlık, sessiz bir ortam oluşturup, emzirme aralığı açılabilir. Bebekler gecede 2-6 kez uyanır. 3. ayla beraber gece uykuları daha da uzar. Zamanla uyanık kaldıkları zaman dilimi artar. Gece uykusu için ritüel oluşturulabilir. Ilık banyo yapmak, müzik dinlemek, sessiz bir zaman dilimi oluşturmak gibi.
EBEVEYNLERİN ENDİŞE ETTİĞİ NOKTALARDAN BİRİ KUSMA…
Kusmanın birçok nedeni olabilir. En çok ihtiyacından fazla beslenmeye bağlı olarak kusma görülebilir. Çok hızlı kilo alan, sık beslenen, ciddi kolik şikâyeti olan bebeklerde kusma bir o kadar fazla olmaktadır. Beslenme aralığını açmak, miktarı azaltmak çoğu zaman kusmayı azaltır. Reflüye bağlı kusmalarda en sık gördüklerimizden olup, çoğu fizyolojik reflüdür. Besin alerjileri özellikle inek sütü alerjisi, annenin beslenmesi, kullanılan mamaya ve enfeksiyonlara bağlı olarak da kusmaların olabileceği akılda tutulmalı.
DİŞ ÇIKARMA SÜRECİNDE EBEVEYNLERE ÖNERİLERİNİZ NELER?
Diş çıkarma döneminde bebeklerde salya, ağız akıntısı olabilir. Diş çıkarmanın büyüme kriteri olmadığı mutlaka akılda tutulmalı. Bir çocuk üç aylıkken ilk dişini çıkarabileceği gibi 15. ayda da çıkarabilir. Genellikle ilk 1 yaş içinde bir zamanda ilk dişi çıkar. Diş çıkarma dönemi çok hafif atlatılabilir. Ya da iştahsızlık, huzursuzluk, ateş, ishal, kabız gibi ek bulgular ile de görülebilir. Amerikan Pediatri Akademisi bu dönemde dişliklerin kullanımını önermektedir. Buzdolabında soğutulabilir ancak dondurucuya asla koymayın. Yatıştırmaya yardımcı olabilir. Diş jellerinin etkili olduğuna dair yeterli kanıt yok. Diş çıkarma semptomlarını hafifletmek için üç aylık ve büyük çocuklarda parasetamol verilebilir.
AŞI KARŞITLIĞI AİLELER ARASINDA GİDEREK ARTIYOR…
Kovid-19 ile birlikte aşıya karşı ön yargıların kırıldığını düşünüyorum. Bir aşı ile bir hayat kurtuluyor ise bunu sorgulamanın manası yoktur. Zorunlu aşılar dışında 2. aydan itibaren Rotavirüs ve menenjit aşıları da yapılabilir. Erken aşılamanın ne kadar önemli olduğunu biliyoruz. Özel aşılarda kendi içlerinde çeşitlendiği için ne zaman hangi tip yapılacağına çocuk doktoru karar vermelidir.
ÇOCUKLARIN GELİŞİMİNDE MÜZİK NASIL BİR ROL OYNAR?
Müzik, tam bir beyin egzersizi sağlar. Araştırmalar müziğin; anksiyeteyi, kan basıncını ve ağrıyı azaltabildiğini, uyku kalitesini, ruh halini, zihinsel uyanıklığı ve hafızayı iyileştirebileceğini gösteriyor. Özellikle klasik müzik bebeklerin beyin ve ruh hali üzerinde daha etkili bulunmuş.
BEBEKLER HANGİ AYDAN İTİBAREN OYUNCAKLAR İLE TANIŞTIRILMALI?
Bilişsel, fiziksel gelişimden duygusal ve sosyal büyümeye, oyunun önemi tartışılmaz. Her bebeğin kendi bireysel hızında geliştiği unutulmamalı. 2. ayda gülümseme, baş tutma, göz teması kurma başlar. 3. aydan itibaren eliyle kavrayabileceği yumuşak oyuncaklar verilebilir, oyuncak tutma sallamalar, tek elle oyuncaklara uzanma başlar. Çıngıraklar, toplar, oyun halısı, masa kitapları gibi oyuncaklar bebeğinizin ilk 6 ayındaki gelişiminde önemli.
YENİDOĞAN BEBEKLERDE BANYO RİTÜELİ NASIL OLMALI?
İlk günlerde önemli nokta göbeğin kuru kalmasıdır. Göbek ne kadar kuru kalırsa, o kadar hızlı düşer. Bu sebeple ilk zamanlarda göbek düşene kadar yıkanmaması doğru bir tercih. Tabii ki yıkamaya devam edilip, göbekte temiz ve kuru tutulabilir. Yenidoğan döneminde her gün yıkamaya gerek yok. Haftada 3 kez bu dönemde idealdir. Uzun ve çok sık banyolar bebeğin cildinde kurumaya neden olabilir. Bebek için ideal banyo suyu ılık sudur.
EK GIDAYA GEÇİŞ HANGİ AYDA BAŞLAMALI?
Ek gıdaya 6. ayda başlanılması öneriliyor. En az alerjen yiyecekten tek tek başlayıp, 2-3 gün kuralı ile vermek gerekiyor. Mutlaka mama sandalyesi kullanılmalı, mevsimine ve bebeğin ayına uygun her gıda denenmeli. 6-9 ay arası ek gıdaya geçişe başlanmalı ancak bununla beraber anne sütü ya da mama ön planda olmalı. Kahvaltı öğününe en erken 7. ayda başlanmalı, en son ise akşam yemeği eklenmeli. Et tüketimi mutlaka teşvik edilmeli, ilk aylarda bebeğe özel menüler oluşturulmalı. Demir eksikliği, kansızlık Türkiye’de halen ciddi bir sorun ve ileride çocuğun okul başarısını etkileyebildiği gibi sık hastalanmaya da yol açmaktadır.