HABER MERKEZİ
Moğolistan'ın Gobi Çölü'nün kumlu topraklarından ortaya çıkan yeni bir dinozor fosili, kubbe başlı dinozorlar olarak bilinen pakisefalozorlar hakkında bilim insanlarının sahip olduğu bilgileri kökünden değiştirme potansiyeline sahip. Zavacephale rinpoche olarak adlandırılan bu olağanüstü korunmuş örnek, fosil kaydında 14 milyon yıllık bir boşluğu dolduruyor ve türünün en eski bilinen temsilcisi konumundadır.
Zavacephale'nin bulunuş koşulları, paleontoloji tarihinde nadiren rastlanan bir şanstır. Fosil, mükemmel biçimde korunmuş bir kafatası, pakisefalozor türünün ilk kez keşfedilen bir eli, sindirim sistemine yardımcı olan mide taşları ve tendonlarla birlikte eksiksiz bir kuyruk içermektedir. Kuzey Karolina Eyalet Üniversitesi'nden paleontolog Lindsay Zanno, bu keşfin kendisini derinden etkilediğini belirtmiş ve fosili gören herkesin hayranlık içinde kaldığını ifade etmiştir.
İskeletin tamamen eksiksiz olmasa da, boyun, omurganın çoğu ve bazı uzuv kısımlarının eksik olmasına rağmen, bu örnek şimdiye kadar keşfedilen en eksiksiz pakisefalozor iskeleti olmaktan çok uzak değildir. Moğolistan Bilimler Akademisi'nden paleontolog Tsogtbaatar Chinzorig liderliğindeki araştırma ekibi, Khuren Dukh formasyonunda yapılan kazılarda bu olağanüstü örneği ortaya çıkarmıştır. Chinzorig, fosil kalitesinin aynı bölgeden çıkarılan diğer dinozor örnekleriyle karşılaştırıldığında olağanüstü derecede iyi korunmuş olduğunu vurgulamıştır.
Kafatasının mükemmel ve üç boyutlu olarak korunması, ölüm öncesi veya sonrası herhangi bir bozulma belirtisinin bulunmaması, bu fosili bilim dünyası için benzersiz kılmaktadır. Zanno'ya göre bu istisnai koruma, kumtaşı fosilleşme sürecinin bir sonucudur; bu süreçte nispeten yumuşak malzeme, kemikleri ezme baskılarına karşı yastıklayarak hızlı bir gömülme sağlamıştır.
Pakisefalozorlar, çoğunlukla Geç Kretase döneminde, yaklaşık 86 ila 66 milyon yıl önce yaşamış olan bir dinozor grubudur. Bu hayvanların en belirgin özelliği, başlarının tepesinde yer alan kalın, kaynaşmış kemikten oluşan büyük kubbelerdir. Ayrıntılı baş süslemeleri arasında kemiksi boynuzlar ve yumruklar da bulunmaktadır. Bilim insanları, bu unsurların sosyal ve çiftleşme amaçları için kullanıldığını düşünmektedir, ancak tam işlevleri hakkında birçok soru hala cevapsız kalmıştır.
Pakisefalozor fosilleri doğası gereği nadirdir ve bugüne kadar keşfedilen örneklerin çoğu çarpıcı biçimde eksiktir. Genellikle bu fosiller sadece kafatasının bir bölümünden oluşmakta, tam iskelet bulunması istisnai bir durumdur. Zavacephale'nin keşfi, bu hayvan grubu hakkında açık kalan soruları cevaplamak için araştırmacılara yeni bir fırsat sunmaktadır.
Zavacephale, hayattayken oldukça küçük bir hayvan idi; uzunluğu sadece bir metre kadar ölçülüyordu ve yaklaşık 5,85 kilogram ağırlığında bulunuyordu. Paleontologlar, kemiklerdeki büyüme halkalarını inceleyerek bir dinozorun öldüğünde yaşını belirleyebilirler. Bu teknik kullanılarak yapılan analiz, Zavacephale'nin türünün bir ergeni olduğunu ortaya koymaktadır.
Ancak bu genç dinozor, başının kubbesi tamamen olgundu. Zanno, bazı pakisefalozorların kubbeli ve süslü başlarının o kadar karmaşık olduğunu belirtmiş ve bu başların kafa kafaya çarpışma için mi, gösteriş için mi, yoksa her ikisinin bir karışımı için mi kullanıldığını tam olarak anlamadıklarını söylemiştir. Zavacephale'nin eksiksizliği sayesinde, ilk kez aynı hayvanda kubbenin ve iskeletin geri kalanının göreceli gelişim aşamasını test etme imkanı doğmuştur.
Araştırmacılar, kubbenin içindeki dikişleri BT taramasıyla incelediler ve bunu uzuv kemiklerinde korunan büyüme kaydıyla birleştirdiler. Elde ettikleri sonuç, Zavacephale'nin ergenlik yıllarında akrabalarıyla gösteriş yapmak ve rekabet etmek için tamamen donanmış olduğunu göstermektedir. Bu bulgu, kubbe başlı dinozorların sosyal davranışları hakkında önemli ipuçları sağlamaktadır.
Zavacephale, fosil kaydındaki en erken pakisefalozor olması nedeniyle, bu hayvanların nasıl evrimleştiğini anlamak için bir tür Rosetta Taşı görevi görmektedir. Araştırmacılar, kafatasındaki kubbenin esas olarak alındaki kemiklerden oluştuğunu buldular. Bu bulgu, kubbeleri kafatasının daha fazlasını içeren sonraki türlerle ilginç bir tezat oluşturmaktadır.
Zanno, gerçekten ilginç bulduğu noktanın, sonraki türlerden bazılarında, hayvan bebeklikten yetişkinliğe büyüdükçe kubbenin Zavacephale durumundan geçiş yapmasıdır. Bu durum, Zavacephale'nin evrimsel değişim ve gelişimsel değişim arasında bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Başka bir deyişle, bu fosil, pakisefalozor evriminin erken aşamalarını anlamamız için kritik bir pencere açmaktadır.
Zavacephale üzerinde gelecekteki çalışmalar zaten devam etmektedir. Paleontologlar, kubbe başlı dinozorların başlarının işlevini anlamaya çalışmak için kubbesi daha ayrıntılı olarak incelenmektedir. Zavacephale'nin minik elleri, mide taşları ve kuyruğu boyunca uzanan tendonlar da yoğun ilgi konusudur.
Zanno, Zavacephale'nin henüz keşfedilen en eksiksiz pakisefalozor olduğunu ve meslektaşlarının ona bir göz atmak için can atacağını belirtmiştir. Kelimenin tam anlamıyla, bu fosil üzerinde onlarca yıllık araştırma yapılacak potansiyeline sahiptir. Moğolistan'ın Gobi Çölü'nden çıkan bu olağanüstü örnek, paleontoloji alanında yeni bir çağın başlangıcını işaret etmektedir ve kubbe başlı dinozorlar hakkında bilim insanlarının sahip olduğu anlayışı temelden değiştirecek niteliktedir.