Yaşlanma hafızayı nasıl zayıflatıyor?

Bugünkü yazım Johns Hopkins Üniversitesi araştırmacılarının yaptığı, geçtiğimiz hafta Current Biology dergisinde yayımlanan bir çalışmayla ilgili olacak. Yaşlanmayla birlikte beyin fonksiyonlarının eskisi kadar keskin ve parlak kalmadığını biliyoruz. Bahsettiğim, yaşlanınca Alzheimer hastası olmanın normal bir şey olduğu değil, yanlış anlaşılmasın. Yaşlanma ile gelen zihinsel yetilerdeki hafif yavaşlamadan bahsediyorum. Alzheimer hastalığı normal yaşlanmanın bir parçası değildir, hastalıktır. Buna birkaç örnek vermek gerekirse; normal yaşlanmada bir şeyi hatırlamak için kişinin eski haline göre biraz daha fazla zaman gerekebilir ama mutlaka hatırlar. Alzheimer hastalığında ise unutkanlık olur. Normal yaşlanmada nadiren unutulur. İçerik detayları hatırlanmayabilir. Yaşlanmayla azalabilen diğer bir fonksiyon düşünme hızı ve yanıt verme zamanıdır. Eskiden çok daha hızlı yanıt verirken, yaşlılıkla birlikte biraz daha zamana ihtiyaç olabilir. Hiçbir zihinsel yetisi yaşlanmayla birlikte azalmayan bir grup yaşlı da var. Yaşam tarzı, genetik, egzersiz, beslenme, kendini geliştirmek için sürekli çaba gösterme ve pozitif bakış açısı bunda çok önemli elbette.

Şimdi çalışmaya dönersek, beyinde hafızayla ilgili en önemli alan hipokampus adı verilen sağlı sollu iki bölgedir. Hipokampusunda kendi içinde farklı işlevler gören alanları vardır. Hipokampusun CA3 bölgesi hafızanın tamamlama(CA3 arka bölge) ve ayırma(CA3 ön bölge) adı verilen iki komponentini yönetir ve bunların arasındaki dengeyi sağlar. Bu fonksiyonları birer örnekle açıklamaya çalışayım. Birkaç sene önce arkadaşlarınızla gittiğiniz bir pikniği düşünün. Ama bu yere daha önce birkaç defa başkalarıyla da gelmiş olun. Yıllar sonra bu pikniği yaptığınız yeri ve kaba detayları hatırlamanız hafızanın tamamlama fonksiyonu, pikniği yaptığınız arkadaşlarınız ve aranızda geçen sohbetleri hatırlamanız da ayırma fonksiyonu. Yaşla birlikte bu fonksiyonları yöneten hipokampusun CA3 bölgesinde denge, tamamlama fonksiyonu yönüne doğru kayıyor. Ayırma fonksiyonunun işlevi yavaş yavaş bozuluyor. Bu durumda arkadaşlarınızla gittiğiniz piknikteki kaba detayları (yer, hava durumu vs) hatırlarken ince/ayırıcı detayları (aranızda geçen diyaloglar, hatta bazen buraya daha önce geldiğiniz zamanda yaşadıklarınızı, diğer geldiğiniz zamanlarda yaşadıklarınızla bile karıştırabilirsiniz) hatırlamakta zorlanırsınız. Bu çalışmada yukarıda anlattığım hafıza fonksiyonlarının değerlendirildiği fareler kullanılmış. Genç fareler, hafıza sorunu yaşamayan yaşlı fareler ve hafıza sorunu yaşayan yaşlı fareler olmak üzere üç grup labirent testlerinden geçirilmiş. Hafıza sorunu yaşamayan yaşlı farelerin bile hafızanın tamamlama ve ayırma fonksiyonu dengesinin tamamlama lehine kaydığı gözlenmiş. Bunun üzerine hafızanın ayırma fonksiyonunun yaşlanmayla birlikte ilk etkilenen fonksiyonlardan olduğu saptanmış. Ayırma fonksiyonunun hafızada yaşlanmayla birlikte ilk etkilenen fonksiyonlardan olduğunun tanımlanması, ilerleyen dönemde buna yönelik girişimler yapılabilmesi açısından önemli bulunuyor.

Yaşlılığa bağlı unutkanlığın nedenlerinin bilinmesi, çalışmaların odak noktasının net belirlenebilmesi açısından da önem taşıyor. Şu an için yaşlanmaya bağlı gelişen zihinsel esneklik kaybı için geliştirilmiş bir ilaç yok. Ama en az ilaç kadar hatta daha fazla etkili olduğunu bildiğimiz yöntemler var. Tüm besin öğelerinden dengeli miktarda içeren bir beslenme planı, özellikle Akdeniz tipi beslenme biçimi, basit karbonhidratlardan olabildiğince uzak kalma, düzenli egzersiz en azından yürüyüş, düzenli uyku, stresle mücadele ile mevcut yükü azaltma, pozitif düşünme, kaliteli sosyalizasyon (canınız sıkmayan yanında mutlu olabildiklerinizle vakit geçirme), sürekli yeni bir şeyler öğrenme bunların en önemlileri.