Alzheimer kadınlarda neden daha sık görülür?

Alzheimer hastalığının kadınlarda iki kat daha fazla görüldüğünü uzun yıllardır biliyoruz. Şimdiye kadar bunun nedenini ancak hipotezlerle açıklamaya çalışırken, son yapılan bir çalışmada daha somut deliller elde ettik. Bugün biraz bu konudan bahsedeceğim. Kadınların ortalama yaşam sürelerinin uzun olması, erkeklere kıyasla depresyon oranının daha yüksek olması, menopoz sonrasında östrojen seviyesinin düşüşüne bağlı olarak beynin koruma kalkanlarından birisini kaybetmesi (östrojen zihinsel keskinliğe faydası gösterilen bir hormon) şimdiye kadar öne sürülen en kuvvetli hipotezler.

Bu hafta içerisinde Science Advances dergisinde yayımlanan MIT'nin yaptığı bir çalışmada, neden kadınlarda Alzheimer hastalığının daha fazla görüldüğüne dair kuvvetli bulgular elde edildi. İçerisinde birçok teknik terminoloji ve açıklama bulunan çalışmanın sonuçlarını, mümkün olduğunca sadeleştirerek anlatmaya çalışacağım. Vücudumuz yabancı bir şeyle (canlı ya da cansız olabilir. Vücuda giren bir bakteriden tutun da elinize batan kıymığa kadar) karşılaştığında savunma hücreleri harekete geçer ve bir reaksiyon oluşturur. Bu reaksiyonun adı inflamasyondur. Bazen hiçbir şey olmadan vücutta bazı mekanizmalar bozulduğunda kendiliğinden de bu reaksiyonlar oluşabilir. Nedeni bilinmeyen birçok hastalığın kökeninde inflamatuar reaksiyon rol alır. Multiple skleroz, Alzheimer hastalığı gibi hastalıklarda da nedeni tam olarak belirlenemeyen bu inflamatuar reaksiyon söz konusudur. İnflamatuar reaksiyonda bağışıklık hücrelerimiz yer alır. C3 adı verilen bağışıklık sisteminin parçası bir protein üzerinde yapılan bu yeni çalışmada ilginç bulgular elde edilmiş. Dr. Stuart Lipton ve arkadaşlarının Lipton's laboratuvarlarında yaptıkları bu araştırmada, komplement sistemi proteinlerinden olan C3'ün özel bir formunun (kimyasal bir reaksiyonla oluşan SNO-C3 formu) kadın Alzheimer hastalarının beyninde erkek Alzheimer hastalara kıyasla 6 kat daha fazla görüldüğü saptandı. Son yapılan çalışmalar, SNO-C3'ün beynin çöpçü hücreleri olan mikrogliaları aktive ederek, beyin hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan bağlantılar olan sinapsları yok ettiğini gösteriyor. Normalde mikroglialar, beyinde gereksiz olan ve temizlenmesi elzem olan artıkları yok ederler. Hatta Alzheimer'in tedavisinde, mikroglilaların fonksiyonlarını artırarak, beynin amiloid plakları ve tau yumaklarından temizlenmesi de çalışılan konulardan birisi. SNO-C3ün etkisiyle mikroglialar beynimizin ihtiyacı olan sinapsları da yok etmeye başlıyorlar. Sinaps kaybı zamanla nöronların ölümüne neden oluyor ve Alzheimer'i tetikliyor.

Menopozla birlikte östrojenin azalması kanda NO artışına neden oluyor. O da SNO-C3 formunun oluşmasını kolaylaştırıyor. SNO-C3 beynin çöpçü hücreleri olan mikrogliaları aktive edip faydalı sinapsları yok etmesine neden oluyor. Bu durum da beyin hücrelerinin ölümüne yol açıyor. Menopoz döneminde östrojen desteğinin Alzheimer'den koruyucu olduğu ile ilgili çalışmalarda, östrojenin bunu hangi mekanizma ile yaptığını net olarak tespit edememişti. Üzerinde detaylı çalışılması gereken bir konu. Menopozda östrojen desteğinin zamanı da çok önemli. Eğer zamanında alınmazsa tam tersi etki yaparak Alzheimer riskini artırdığını gösteren çalışmalar da var. Bu konuyu da önümüzdeki haftalarda özetlemeye çalışırım. Hepinize iyi hafta sonları diliyorum.